صندوق سرمایه‌گذاری مشترک چیست؟

تعریف صندوق سرمایه گذاری مشترک

صندوق سرمایه‌گذاری مشترک، همان‌طور که از اسم‌شان پیداست، با استفاده از پول افراد عادی، اقدام به خرید اوراق بهاداری می‌کنند که احتمال می‌رود با مرور زمان ارزش آن‌ها افزایش پیدا کند و از این طریق سرمایه‌گذاران به سود برسند. بنابراین، یکی از گزینه‌های افراد عادی برای سرمایه‌گذاری روی اوراق بهادار همین صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک هستند. مدیران و گردانندگان این صندوق‌ها بازارهای مالی را به‌خوبی می‌شناسند و اغلب رشته تحصیلی‌شان در همین حوزه بوده است. به این ترتیب، این افراد با تکیه بر دانش و تخصص‌شان، سرمایه‌های افراد عادی را که معمولا در حوزه بازارهای مالی و سرمایه‌گذاری روی اوراق بهادار دانش کافی ندارند، در فعالیت‌های سودآور سرمایه‌گذاری می‌کنند.

مقایسه صندوق سرمایه‌گذاری با سبدگردانی

مزایای صندوق سرمایه‌گذاری

اگر اهل سرمایه‌گذاری باشید، ممکن است سؤال کنید که چه دلیلی دارد که افراد به جای اینکه مستقیما اقدام به سرمایه‌گذاری کنند، سراغ سرمایه‌گذاری غیرمستقیم بروند و از صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک بهره بگیرند. پاسخ این سؤال به ۲ ویژگی اصلی این صندوق‌ها برمی‌گردد.

ویژگی اول این صندوق‌ها مدیریت حرفه‌ای آن‌هاست. مردم عادی که از یک طرف فرصت پیگیری بازارهای مالی را ندارند و از طریف دیگر دانش‌شان برای فعالیت در این بازارها کافی نیست، با سپردن سرمایه‌های خودشان به این نوع صندوق‌ها می‌توانند از دانش و تجربه کارشناسان بازارهای مالی و سرمایه‌گذاران حرفه‌ای بهره‌مند شوند.

ویژگی دوم این صندوق‌ها تنوع دارایی‌های آن‌هاست. این صندوق‌ها معمولا سهام ده‌ها و شاید چندصد شرکت مختلف را در اختیار دارند و وقتی کسی سرمایه‌اش را وارد چنین صندوقی می‌کند در واقع به‌صورت غیرمستقیم مالک بخش کوچکی از این شرکت‌ها می‌شود. در صورتی اگه همین شخص بخواهد با استفاده از سرمایه‌ای که دارد سهام این شرکت‌ها را بخرد، نتواند سبد سرمایه‌گذاری‌اش را به‌قدر کافی متنوع کند.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک مزایای دیگری هم دارند که در ادامه فهرستی از این مزایا را با هم مرور می‌کنیم.

• نظارت و شفافیت اطلاعاتی: صندوق‌های سرمایه‌گذاری در ایران زیر نظر سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت می‌کنند و موظفند اطلاعات مربوط به فعالیت‌هایشان را از طریق سامانه کدال در اختیار عموم بگذارند.
• نقدشوندگی مناسب: یکی از دغدغه‌های سرمایه‌گذاران خرد نقدشوندگی است و ترجیح می‌دهند پول‌شان را جایی بگذارند که در صورت نیاز به‌سرعت به آن دسترسی داشته باشند. رکن ضامن نقدشوندگی صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک تضمین همین نقدشوندگی است.
• ریسک پایین و بازدهی مناسب: یکی از ریسک‌های سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار ریسک تجربه و اطلاعات کم است. صندوق‌ها این ریسک را تقریبا پوشش می‌دهند و در میان‌مدت و بلندمدت هم بازدهی مناسبی برای سرمایه‌گذاران دارند.

معایب صندوق سرمایه‌گذاری مشترک

در سال‌های اخیر افراد زیادی سرمایه‌های خودشان را به شکل‌های مختلف از دست داده‌اند. کسانی که تجربه سپرده‌گذاری در بعضی از مؤسسات مالی و اعتباری را داشته‌اند، ممکن است به صندوق‌های سرمایه‌گذاری هم بدبین باشند و احتمال بدهند این صندوق‌ها هم به سرنوشت آن مؤسسات دچار شوند. اما باید بگوییم عیب صندوق‌های سرمایه‌گذاری هرچه باشد این نیست. این صندوق‌ها برعکس موسسات مالی و بعضی از بانک‌ها عملکرد شفافی دارند و فعالیت‌ها و فهرست دارایی‌هایشان را هر ماه در سامانه کدال منتشر می‌کنند.

سودی هم که این صندوق‌ها می‌سازند از محل افزایش ارزش اوراق بهادار است. به زبان خودمانی، این سود پشتوانه دارد و واقعی است. در صورتی که سود مؤسسات مالی ورشکسته اغلب سود موهومی بود و بیشتر از طریق منابع مالی سپرده‌گذاران جدید تأمین می‌شد.

اما این صندوق‌ها بدون عیب هم نیستند. مهم‌ترین معایب این صندوق‌ها را در اینجا مرور می‌کنیم.

• سود کمتر نسبت به سرمایه‌گذاری مستقیم: درست است که صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک معمولا بیشتر از سود بانکی سودآوری دارند، اما سود این صندوق‌ها نسبت به سود فعالان حرفه‌ای بازار سرمایه کمتر است. سرمایه‌گذاران حرفه‌ای در واقع با قبول ریسک بیشتر و کسب دانش و مهارت لازم، این امکان را دارند که در مقایسه با صندوق‌های سرمایه‌گذاری سود بیشتری کسب کنند.
• تسلط کمتر بر مدیریت سرمایه: کسانی که سرمایه خودشان را به صندوق‌های سرمایه‌گذاری می‌سپارند عملا نقشی در فعالیت‌های این صندوق‌ها ندارند و نمی‌توانند بر خریدوفروش‌های صندوق تأثیری بگذارند. بنابراین می‌شود گفت که کسانی که پول‌شان را در اختیار صندوق‌های سرمایه‌گذاری می‌گذارند تسلطی بر نحوه مدیریت پول‌شان ندارند. البته باید دقت کنیم که این افراد عملا به دانش و مهارت گردانندگان صندوق اعتماد می‌کنند و به آن‌ها اجازه می‌دهند سرمایهٔ آن‌ها را به صلاحدید خودشان مدیریت کنند.
• نداشتن حق رأی در مجامع: سرمایه‌گذارانی که مستقیما سهام شرکت‌ها را می‌خرند در واقع مالک بخشی از آن شرکت‌ها می‌شوند و حق دارند در مجامع سالانه این شرکت‌ها حق رأی دارند. به عبارت دیگر، به اندازه سهامی که از آن شرکت در اختیار دارند، می‌توانند در مدیریت آن شرکت تأثیر داشته باشند. گرچه ممکن است این حق برای سهامداران خرد به چشم نیاید و در بسیاری موارد تأثیر ملموس نداشته باشد، اما وقتی همین سرمایه را وارد صندوق‌های سرمایه‌گذاری کنند، دیگر حق حضور در مجامع شرکت‌ها را ندارند و تأثیرشان بر مدیریت شرکت‌ها صفر مطلق است.

لیست صندوق های مختلط و درآمد ثابت

ارکان صندوق سرمایه‌گذاری مشترک

صندوق‌های سرمایه‌گذاری ارکان مختلفی دارند که کارشان مدیریت و نظارت بر عملکرد این صندوق‌هاست. این ارکان در اساسنامه هر صندوق پیش‌بینی شده است. برای اینکه بدانیم صندوق مورد نظرمان زیر نظر چه کسانی اداره می‌شود و وظیفه نظارت بر فعالیت صندوق بر عهده چه کسی است، باید ارکان صندوق را به‌دقت بشناسیم. در اینجا فهرستی از ارکان صندوق‌های سرمایه‌گذاری را آورده‌ایم:

1. مجمع صندوق
2. مدیر صندوق
3. متولی صندوق
4. ضامن نقدشوندگی
5. بازارگردان
6. حسابرس
7. مدیر ثبت
8. کارگزاران صندوق
9. مدیر سرمایه‌گذاری صندوق

انواع صندوق سرمایه‌گذاری مشترک

صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک را از جهات گوناگون می‌شود تقسیم‌بندی کرد. اگر بخواهیم این صندوق‌ها را بر اساس نوع دارایی‌ای که در آن سرمایه‌گذاری می‌کنند تقسیم‌بندی کنیم، می‌توانیم بگوییم ۳ نوع صندوق سرمایه‌گذاری داریم: صندوق‌های سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار، صندوق‌های تأمین مالی و صندوق‌های ارزی.

صندوق سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار

همان‌طور که از اسم این صندوق‌ها پیداست، اصل کارشان خریدوفروش انواع اوراق بهادار است. خود این صندوق‌ها را می‌شود به ۶ گروه تقسیم کرد:

1. صندق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت
2. صندوق‌های سرمایه‌گذاری مختلط
3. صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام (صندوق‌های سهامی)
4. صندوق‌های سرمایه‌گذاری کالایی قابل معامله در بورس (ECT)
5. صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر (VC)
6. صندوق‌های سرمایه‌گذاری صندوق در صندوق

صندوق‌های سرمایه‌گذاری تأمین مالی

پروژه‌ها و طرح‌های اقتصادی برای به‌ثمرنشستن نیاز به سرمایه دارند و گاهی تأمین سرمایه مورد نیاز این پروژه‌ها از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری انجام می‌شود. این نوع صندوق‌ها را می‌شود به ۲ دسته تقسیم کرد:

1. صندوق‌های سرمایه‌گذاری در املاک
2. صندوق‌های سرمایه‌گذاری در پروژه‌ها

صندوق‌های ارزی

خرید و نگهداری انواع ارز خارجی، به‌ویژه دلار و یورو، در سال‌های گذشته یکی از محبوب‌ترین روش‌های سرمایه‌گذاری برای حفظ ارزش سرمایه اولیه بوده است. صندوق‌های ارزی این امکان را به سرمایه‌گذاران می‌دهند که به جای خرید و نگهداری ارز به‌صورت فیزیکی، پول‌شان را وارد این صندوق‌ها کنند. مدیران این نوع صندوق‌ها با سرمایه‌گذاری روی انواع اوراق و سپرده‌های ارزی تلاش می‌کنند بهترین بازدهی را برای سرمایه‌گذاران‌شان به دست بیاورند.

نکته: هر کدام از انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری که در اینجا آوردیم ممکن است به گروه‌های دیگری تقسیم شوند یا نوع خاصی از صندوق‌ها زیرمجموعه این صندوق‌ها قرار بگیرد. برای مثال، «صندوق‌های اهرمی» را می‌شود نوعی از صندوق‌های سهامی به حساب آورد یا «صندوق‌های سرمایه‌گذاری با پشتوانه طلا» را باید زیرمجموعه صندوق‌های کالایی در نظر گرفت.

صندوق سرمایه گذاری اهرمی چیست؟

روش کسب درآمد از صندوق سرمایه‌گذاری مشترک

کسب سود از صندوق‌های سرمایه‌گذاری ۲ روش عمده دارد: افزایش قیمت واحدهای صندوق و سود تقسیمی.

افزایش قیمت واحدها

وقتی می‌خواهید پول‌تان را وارد یک صندوق سرمایه‌گذاری کنید، باید تعدادی از واحدهای آن را به قیمت روز بخرید. اگر فعالیت صندوق با سوددهی همراه باشد، قیمت واحدهای آن هم به‌مرور افزایش می‌یابد و می‌توانید در آینده واحدهای صندوق را به نرخ بالاتر بفروشید و از این محل کسب سود کنید.

سود تقسیمی

بعضی از صندوق‌ها بر اساس سیاست‌های خودشان ممکن است در دوره‌های مشخص (مثلا ماهانه یا هر شش ماه) بخشی از سود حاصل از فعالیت‌شان را بین سرمایه‌گذاران تقسیم کنند. برای نمونه، صندوق‌های درآمد ثابت این سود را به‌صورت ماهانه به حساب سرمایه‌گذاران واریز می‌کنند. بعضی از صندوق‌ها (مانند اکثر صندوق‌های مختلط و سهامی) پرداخت سود دوره‌ای ندارند و سود اصلی‌شان از طریق همان افزایش قیمت واحدهاست.

سود حاصل از صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک چگونه محاسبه می‌شود؟

برای اینکه کار مقایسه راحت‌تر باشد، سرمایه‌گذاران بازده انواع سرمایه‌گذاری را به درصد بیان می‌کنند. برای محاسبه این درصد کافی است سود سرمایه‌گذاری را بر سرمایه اولیه تقسیم کنیم و عدد به‌دست‌آمده را در ضرب در ۱۰۰ کنیم.

مثلا اگر سرمایه اولیه‌تان ۱۰ میلیون تومان بوده و طی یک ماه ۲ میلیون تومان سود کرده‌اید، بازده شما ۲۰درصد بوده است.

اساس محاسبه بازده صندوق‌های سرمایه‌گذاری هم همین شیوه است. فرض کنید واحدهای یکی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری را به قیمت هر واحد ۵۰۰ هزار تومان خریده‌اید و بعد از یک ماه قیمت فروش واحدهای این صندوق به ۶۰۰ هزار تومان رسیده است. در این حالت به ازای هر واحد ۱۰۰ هزار تومان سود کرده‌اید. حال باید عدد ۱۰۰ هزار را به عدد ۵۰۰ هزار تقسیم کنیم و عدد حاصل را در ۱۰۰ ضرب کنیم. با انجام این محاسبه می‌بینیم که نرخ سود‌مان ۲۰درصد بوده است.

چه هزینه‌هایی از محل دارایی‌های صندوق قابل پرداخت است؟

در اساسنامه صندوق‌ها می‌توانید فهرستی از هزینه‌های قابل پرداخت از محل دارایی‌های صندوق را ببینید. این هزینه‌ها معمولا هزینه‌های مربوط به اداره صندوق و سهم گردانندگان صندوق از بازدهی آن است. در سایت اختصاصی هر صندوق هم معمولا صفحه‌ای وجود دارد که درباره این هزینه‌ها توضیح داده است.

این هزینه‌ها معمولا از این قرارند:

1. هزینه‌های تأسیس صندوق
2. هزینه‌های برگزاری مجامع
3. کارمزد مدیر
4. کارمزد متولی
5. حق‌الزحمه حسابرس
6. حق‌الزحمه و کارمزد تصفیه صندوق
7. حق پذیرش و عضویت در کانون‌ها
8. هزینه‌های دسترسی به نرم‌افزار، سایت و خدمات پشتیبانی

نکته: کارمزد صدور و ابطال واحدهای سرمایه‌گذاری از محل دارایی‌های صندوق پرداخت نمی‌شود و این هزینه‌ها را باید خود سرمایه‌گذار پرداخت کند.