سرمایه گذاری چیست؟
فقط خرید طلا نیست، راه‌های دیگری هم برای حفظ سرمایه وجود دارد
سرمایه گذاری چیست و چه روش‌هایی دارد؟
راستش ما ایرانی‌ها آن‌قدرها هم با سرمایه‌گذاری بیگانه نیستیم. در گذشته نه چندان دور، بسیاری از زنان خانه‌دار ایرانی به‌صورت سنتی پول‌های اضافه (پول‌هایی که پس از مخارج روزمره باقی می‌ماند) به طلا تبدیل می‌کردند و هر وقت که لازم می‌شد این طلاها را می‌فروختند. اما سرمایه‌گذاری فقط منحصر به خرید طلا نمی‌شود. اجازه بدهید مفهوم سرمایه‌گذاری را کمی دقیق‌تر بررسی کنیم.
تعریف سرمایه‌گذاری
سرمایه گذاری چیست؟ عبارت است از یک دارایی (هر چیزی که دارای ارزش اقتصادی باشد) که با هدف درآمدزایی یا افزایش قیمت در آینده خریداری شده باشد. وقتی شخصی یک دارایی (از قبیل زمین، طلا، سهام و اوراق مشارکت) را می‌خرد هدفش مصرف کردن آن دارایی نیست، بلکه قصد دارد از این دارایی در آینده به عنوان ابزاری برای کسب ثروت استفاده کند. یک سرمایه‌گذاری همواره با هزینه کردن چیزی در زمان حال (مانند پول، زمان یا تلاش فردی) همراه است، به این امید که بازدهی آن در آینده، بیشتر از چیزی باشد که امروز صرفش شده.
برای نمونه، وقتی کسی خانه‌ای را به قصد سرمایه‌گذاری می‌خرد، هدفش این است که این خانه را در آینده با قیمت بالاتری بفروشد یا اینکه خانه را اجاره بدهد و از آن بازدهی کسب کند.
سرمایه‌گذاری چگونه عمل می‌کند؟
هدف از عمل سرمایه‌گذاری کسب بازدهی و افزایش قیمت دارایی پایه در طول زمان است. می‌توانیم از اصطلاح سرمایه‌گذاری درباره هر سازوکاری که هدفش کسب درآمد در آینده باشد استفاده کنیم. فعالیت‌هایی از قبیل خرید اوراق قرضه (یا مشارکت)، خرید سهام، خرید رمز ارز، خرید ملک و غیره همگی انواع مختلفی از سرمایه‌گذاری به شمار می‌آیند. علاوه بر این‌ها، خرید کارخانه یا کارگاهی که بتواند محصول خاصی تولید کند هم نوعی سرمایه‌گذاری است.
به‌طور کلی هر فعالیتی که به امید افزایش درآمدزایی در آینده انجام شود می‌تواند در زمره سرمایه‌گذاری قرار بگیرد. برای نمونه، وقتی کسی تصمیم می‌گیرد یک دوره آموزشی یا تحصیلی را به پایان برساند، معمولا هدف اصلی‌اش این است که دانش و مهارت خودش را در یک زمینه خاص پرورش بدهد و در نهایت از این دانش و مهارت برای کسب درآمد بیشتر استفاده کند. بنابراین چنین فعالیتی هم نوعی سرمایه‌گذاری تلقی می‌شود.
ریسک سرمایه گذاری چیست؟
از آنجا که عمل سرمایه‌گذاری همیشه مربوط به پتانسیل رشد و درآمدهای آینده است، همواره با مقدار مشخصی ریسک همراه می‌شود. ممکن است سرمایه‌گذاری هیچ‌گونه درآمدزایی نداشته باشد و حتی قیمت دارایی خریداری‌شده به مرور زمان کاهش یابد. برای نمونه، ممکن است سهام شرکتی را بخرید و آن شرکت نتواند طرح جدیدش را به سرانجام برساند و یا حتی ورشکسته شود.
فرق اساسی پس‌انداز کردن و سرمایه‌گذاری دقیقا در همین است: پس‌انداز عبارت است از جمع کردن پول برای خرج کردن در آینده که هیچ ریسکی ندارد، در حالی که سرمایه‌گذاری عبارت است از اهرم کردن پول برای کسب بازدهی بیشتر در آینده که همواره با مقداری ریسک همراه است.
روش‌های سرمایه‌گذاری پر سود کدامند؟
سرمایه‌گذاری را می‌توان از دیدگاه‌های مختلف دسته‌بندی کرد. سرمایه‌گذاران کشور ما به‌شکل سنتی سرمایه‌گذاری را به سرمایه‌گذاری در طلا، ارز، ملک و اوراق بهادار تقسیم‌بندی می‌کنند که هر کدام ریسک‌ها و مزایای خودش را دارد. بیشتر سرمایه‌گذاران هم تلاش می‌کنند سبدی از انواع این سرمایه‌گذاری‌ها تشکیل بدهند و در دوره‌های مختلف و بسته به شرایط اقتصادی، وزن‌دهی سبدشان را تغییر بدهند. مثلا زمان‌هایی که بازار سهام صعودی است بخش بزرگ‌تری از سبدشان را به سهام اختصاص می‌دهند و زمان‌هایی که بازار سهام روند نزولی در پیش می‌گیرد، سرمایه‌شان را به سمت اوراق با درآمد ثابت و طلا هدایت می‌کنند.
پس‌انداز عبارت است از جمع کردن پول برای خرج کردن در آینده که هیچ ریسکی ندارد، در حالی که سرمایه‌گذاری عبارت است از اهرم کردن پول برای کسب بازدهی بیشتر در آینده که همواره با مقداری ریسک همراه است
اما می‌شود سرمایه‌گذاری را از جهات دیگری هم دسته‌بندی کرد:
سرمایه‌گذاری اقتصادی
رشد اقتصادی هر کشوری وابسته به سرمایه‌گذاری است. وقتی شرکت‌ها و نهادهای مختلف به سوی سرمایه‌گذاری‌های منطقی (در بخش‌های مختلفی همچون صنعت، گردشگری، کشاورزی و غیره) رو می‌آورند، نتیجه‌ای که معمولا حاصل می‌شود رشد اقتصادی است.
برای نمونه شرکتی را تصور کنید که کالای مصرفی خاصی را تولید می‌کند. این شرکت با سرمایه‌گذاری روی یک خط تولید جدید، مقدار کالای تولیدی خود را افزایش می‌دهد و در نتیجه کالای بیشتری در اختیار مصرف‌کنندگان قرار می‌گیرد. اگر تعداد زیادی از این شرکت‌ها وجود داشته باشند که با سرمایه‌گذاری روی مجموعه‌های تولیدی جدید کالای نهایی‌شان را افزایش بدهند، تولید ناخالص داخلی (یا همان GDP) افزایش خواهد یافت و با رشد اقتصادی مواجه خواهیم شد.
نکته ۱: توجه داشته باشید که این نوع سرمایه‌گذاری در واقع برای سرمایه‌های بزرگ مناسب است و سرمایه‌های کوچک شاید نتوانند مستقیما وارد فعالیت‌های این‌چنینی شوند. بازار سهام و صندوق‌های سرمایه‌گذاری ابزارهایی برای سرمایه‌گذاری غیرمستقیم روی چنین فعالیت‌هایی هستند.
نکته ۲: در شرایطی که اقتصاد کشور با رشد همراه می‌شود، یکی از بهترین سرمایه‌گذاری‌ها می‌تواند خرید سهام شرکت‌هایی باشد که مشغول توسعه خطوط تولید خود هستند و قرار است در آینده نزدیک مقدار محصولات تولیدی‌شان را افزایش بدهند.
ابزارهای سرمایه‌گذاری
بانک‌های سرمایه‌گذاری یکی از مدرن‌ترین نهادهای مالی دنیا هستند که کارشان ارائه انواع ابزارهای سرمایه‌گذاری برای افراد و شرکت‌ها است. چند سالی است که در ایران هم بانک‌های سرمایه‌گذاری فعال شده‌اند که بیشتر با عنوان «شرکت‌های تامین سرمایه» شناخته می‌شوند. هدف این شرکت‌ها این است که ابزارهای مالی جدیدی طراحی کنند و در اختیار افراد و شرکت‌ها قرار بدهند و فرایند سرمایه‌گذاری را تسهیل کنند.
شرکت‌های تامین سرمایه در واقع نوعی واسطه بین سرمایه‌های کوچک و شرکت‌های بزرگ به حساب می‌آیند. گستره فعالیت این شرکت‌ها وسیع است، ولی مهم‌ترین ابزارهایی که برای سرمایه‌گذاران خرد فراهم می‌کنند انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری (صندوق‌های درآمد ثابت، صندوق‌های سرمایه‌گذاری در طلا، صندوق‌های مختلط و صندوق‌های سهامی) است.
نکته: سرمایه‌گذاران عادی که فرصت بررسی تمام شرکت‌های بازار سرمایه را ندارند و در عین حال تمایل دارند از مزایای بازار سرمایه بهره‌مند شوند، می‌توانند سراغ شرکت‌های تامین سرمایه بروند و از ابزارهای این شرکت‌ها برای سرمایه‌گذاری استفاده کنند.
سرمایه‌گذاری یا نوسان‌گیری؟
سرمایه‌گذاری و نوسان‌گیری دو مقوله جدا از هم‌اند. سرمایه گذاری معمولا عبارت است از خرید و نگهداری یک دارایی به‌مدت طولانی با هدف بهره‌مندی از منافع بلندمدت. اما در نوسان‌گیری (که در ادبیات بازار سرمایه ما به آن «سفته‌بازی» هم می‌گویند)، معمولا شخص تلاش می‌کند از نوسان‌های کوتاه‌مدت بازار برای کسب سود استفاده کند. به عبارت ساده‌تر، هدف نوسان‌گیرها از خرید یک دارایی خاص، مالکیت آن دارایی نیست و معمولا به‌سرعت هم آن دارایی را نقد می‌کنند و سراغ موقعیت نوسان‌گیری بعدی می‌روند.
نکته: بازارهای مالی در کوتاه‌مدت ممکن است با نوسان‌های شدیدی همراه باشند. به همین دلیل نوسان‌گیری فعالیت پرریسکی محسوب می‌شود. در مقابل، از آنجا که معمولا قیمت دارایی‌ها به سوی ارزش ذاتی‌شان میل می‌کند، سرمایه‌گذاری بلندمدت معمولا با چنین ریسک‌هایی همراه نیست.
انواع مدل‌های سرمایه گذاری کدامند
تا اینجا با مفهوم سرمایه‌گذاری و انواع آن آشنا شدیم. اکنون می‌خواهیم ببینیم در ایران چه موقعیت‌هایی برای سرمایه‌گذاری وجود دارد.
سرمایه‌گذاری در املاک و مستغلات
سرمایه‌گذاری در املاک (مسکن و مغازه و زمین و غیره) شاید محبوب‌ترین نوع سرمایه‌گذاری در ایران باشد. یکی دو دهه پیش که ساخت‌وساز مسکن در ایران رونق گرفته بود و اصطلاح «انبوه‌سازی» را زیاد از رادیو و تلویزیون می‌شنیدیم، یکی از سودآورترین روش‌های کسب ثروت سرمایه‌گذاری روی ساخت‌وساز مسکن بود. در آن دوره، از آنجا که در بخش ساخت‌وساز، تولید ثروت از طریق تولید مسکن انجام می‌شد با تولید ثروت واقعی طرف بودیم.
در سال‌های اخیر هم که اقتصاد ایران گرفتار رکود و تورم بوده، همچنان سرمایه‌گذاری در املاک (خرید ملک و نگهداری آن) نخستین گزینه سرمایه‌گذاری بوده است. طبق آخرین آمارها قیمت مسکن در ایران طی یک سال اخیر حدود دو برابر شده است. اما باید توجه داشته باشیم که تورم بالای این سال‌ها بخش بزرگی از این افزایش قیمت مسکن را خنثی کرده است.
توجه به چند نکته کلی هنگام سرمایه‌گذاری در بخش املاک می‌تواند مفید باشد.
نکته ۱: درست است که روند بلندمدت قیمت مسکن در ایران صعودی است و نوسان‌های رو به پایین قیمت مسکن نسبتا ناچیز بوده، اما بخش مسکن دوره‌های رکود طولانی را هم از سر گذرانده است. بنابراین در انتهای جهش‌های قیمتی بزرگ نباید وارد موقعیت خرید مسکن شد، چون ممکن است سرمایه‌تان برای مدتی راکد بماند و حتی افت کند. بهترین زمان برای سرمایه‌گذاری در املک و مستغلات زمانی است که قیمت‌ها بعد از یک دوره رکودی و درجا زدن، رفته‌رفته وارد یک روند صعودی می‌شوند.
نکته ۲: نقدشوندگی یکی دیگر از نکاتی است که هنگام سرمایه‌گذاری روی املاک باید در نظر داشته باشید. معمولا خرید مسکن و ملک نیاز به نقدینگی بالایی دارد و وقتی قیمت‌ها بالا می‌رود و قدرت خرید خریداران بالقوه پایین می‌آید، ممکن است صاحبان ملک نتوانند فورا ملک خودشان را به فروش برسانند و اصطلاحا نقد کنند. این چیزی است که آمارها هم نشان می‌دهند؛ ظرف یکی دو سال اخیر که قیمت مسکن افزایش شدیدی داشته، تعداد معاملات مسکن، بخصوص در تهران، روند نزولی داشته است. نکته دیگر اینکه معمولا برای نقد کردن یک ملک، باید کل آن را یکجا به فروش برسانید و نمی‌توانید بخشی از آن را نقد کنید و این پول را صرف کار دیگری بکنید.
نکته ۳: گاهی باید بین سرمایه‌گذاری روی آپارتمان و زمین تصمیم‌گیری کنید؛ در بسیاری از مناطق مسکونی، معمول این است که قیمت زمین بیشتر از قیمت خانه تکمیل‌شده رشد می‌کند و در نتیجه زمین مسکونی برای سرمایه‌گذاری بلندمدت مناسب‌تر است. اما این امکان وجود دارد که آپارتمان یا خانه تکمیل‌شده را اجاره بدهید و از این راه درآمد کسب کنید، امکانی که برای زمین خالی وجود ندارد.
نکته ۴: برای سرمایه‌گذاری در املاک، لازم نیست حتما پول خیلی زیادی داشته باشید. به‌ویژه که این روزها قیمت خانه در شهرهای بزرگ سر به فلک کشیده و بسیاری از افراد فعلا امکان خرید خانه در چنین مناطقی را ندارند. اگر پول‌تان به خرید خانه در مناطق مسکونی گرانقیمت نمی‌رسد، می‌توانید به فکر سرمایه‌گذاری در شهرهای کوچک‌تر باشید. البته به این شرط که خوب تحقیق و بررسی بکنید و روی زمین یا ملکی سرمایه‌گذاری کنید که موقعیت مناسبی داشته باشد.
سرمایه‌گذاری در طلا، نقره و ارز
سرمایه گذاری در طلا چیست؟ همان‌طور که قبلا اشاره کردیم، سرمایه‌گذاری در طلا یکی از روش‌های سنتی سرمایه‌گذاری خانوارهای ایرانی بوده است. فلز طلا، به خاطر ویژگی‌های خاصی که دارد، همیشه ابزار مناسبی برای حفظ سرمایه بوده است. طلا همه جای دنیا خریدار دارد و هر زمان که اقتصاد جهانی چشم‌انداز مبهمی پیدا می‌کند، مورد توجه سرمایه‌گذاران قرار می‌گیرد. به همین دلیل است که طلا یک دارایی امن محسوب می‌شود.
نکته۱: طلا هرچند دارایی مولد نیست (یعنی بازدهی اقتصادی ندارد) اما در برابر تورم آسیب‌پذیر نیست و همواره یکی از بهترین ابزارها برای محافظت از سرمایه در برابر تورم بوده است.
نکته ۲: دقت داشته باشید که حتی پول قوی‌ترین اقتصادهای دنیا (دلار و یورو و غیره) در برابر تورم آسیب‌پذیر هستند و به‌مرور زمان مقداری از ارزش خودشان را از دست می‌دهند. بخصوص در دوره‌هایی که کشوری با رکود مواجه می‌شود و بانک مرکزی آن کشور سیاست‌های انبساطی (چاپ پول) در پیش می‌گیرد، افت ارزش پول آن کشور سریع‌تر می‌شود.
نکته ۳: به‌طور کلی وقتی اقتصاد کشوری رو به رشد باشد، پول آن کشور در برابر طلا قوی می‌شود.
نکته ۴: خرید طلای فیزیکی ریسک نگهداری دارد. به عبارت دیگر، اگر پول‌تان را بدهید و سکه طلا بخرید، نگهداری از آن به عهده خودتان است. اگر نمی‌خواهید این ریسک را بپذیرید، می‌توانید سراغ گواهی‌های سپرده طلا یا صندوق‌های سرمایه‌گذاری با پشتوانه طلا بروید.
نکته ۵: با توجه به نکته‌های بالا و از آنجا که اقتصاد جهانی در اثر شیوع بیماری کرونا آسیب دیده‌اند، می‌شود چنین نتیجه‌گیری کرد که در حال حاضر احتمالا سرمایه‌گذاری روی طلا عاقلانه‌تر از سرمایه‌گذاری روی ارز باشد. البته هنگام سرمایه‌گذاری روی طلا و ارز باید مراقب نوسان‌های کوتاه‌مدت باشید، زیرا همیشه این امکان وجود دارد که طلا و ارز در کوتاه‌مدت دچار نوسان منفی شوند و بخش قابل توجهی از ارزش ریالی‌شان را از دست بدهند.
سرمایه‌گذاری در بورس
سرمایه گذاری در بورس چیست؟ شاید یکی از جذابیت‌های سرمایه‌گذاری در بورس این باشد که با کمترین مبالغ هم می‌شود در بورس سرمایه‌گذاری کرد. در حالا حاضر حداقل مبلغ برای خرید سهام در بورس ایران ۵۰۰ هزار تومان (بدون احتساب کارمزد) است. حتی این امکان وجود دارد که با مبالغ کمتر از این هم در عرضه‌های اولیه شرکت کرد و از سود سهام شرکت‌های عرضه‌اولیه‌ای بهره‌مند شد.
اما جذابیت اصلی بازار بورس این است که امکان بالاترین بازدهی ممکن را در اختیار سرمایه‌گذاران قرار می‌دهد. البته کسب این بازدهی با ریسک زیادی همراه است و ممکن است بیشترین زیان را هم برای سرمایه‌گذاران به همراه داشته باشد. به همین دلیل است که فعالیت در بورس نیازمند دانش و مهارت بسیار بالایی است و سرمایه‌گذاری در سهام یکی از دشوارترین مشاغل دنیا است.
نکته ۱: اگر می‌خواهید سرمایه‌گذاری در بورس را شروع کنید، از خرید عرضه‌های اولیه شروع کنید.
نکته ۲: هرگز بدون مطالعه و دانش و مهارت کافی، سرمایه بزرگی وارد بازار بورس نکنید. برای افراد غیرحرفه‌ای ابزارهای واسطه‌ای مانند صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام وجود دارد که به دست افراد خبره مدیریت می‌شوند و بازدهی آن‌ها معمولا بالاتر از بازدهی سود بانکی است.
نکته ۳: در حال حاضر چند صندوق سرمایه‌گذاری با پشتوانه طلا در بازار بورس فعالیت می‌کنند که می‌توانید از طریق پنل کارگزاری واحدهایشان را خریدوفروش کنید. طبیعتا همه این صندوق‌ها مورد تایید سازمان بورس و اوراق بهادار هستند. در واقع بازار بورس ابزارهایی برای سرمایه‌گذاری در طلا هم در اختیار سرمایه‌گذاران قرار می‌دهد.
سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار
انواع اوراق بهادار یکی دیگر از فرصت‌های سرمایه‌گذاری در ایران به شمار می‌آیند. سهام شرکت‌ها یکی از همین اوراق بهادار هستند که همان‌طور که گفتیم سرمایه‌گذاری روی این نوع اوراق بهادار به دانش و مهارت بالایی نیاز دارد و با ریسک بالایی همراه است.
اما انواع دیگر اوراق بهادار، مانند اوراق مشارکت، سود تضمین‌شده دارد. برای خرید این نوع اوراق هم لازم نیست به دنبال خرید مستقیم این نوع اوراق باشید. به جای این کار می‌توانید در صندوق‌های با درآمد ثابت سرمایه‌گذاری کنید. زیرا بخش عمده دارایی این صندوق‌ها را انواع اوراق با درآمد ثابت تشکیل می‌دهد و مدیران این صندوق‌ها هم در تلاشند تا با کمترین ریسک بیشترین بازده تضمین‌شده را کسب کنند.
سرمایه گذاری در صندوق‌های سرمایه‌گذاری
خوشبختانه در سال‌های اخیر صندوق‌های سرمایه‌گذاری رونق گرفته‌اند و امکان‌های تازه‌ای برای سرمایه‌گذاری فراهم کرده‌اند. صندوق‌های سرمایه‌گذاری به‌طور کلی به سه دسته تقسیم می‌شوند: صندوق‌های با درآمد ثابت، صندوق‌های مختلط و صندوق‌های سهامی. نوع دیگری از صندوق‌ها هم هستند که به اسم صندوق‌های با پشتوانه طلا شناخته می‌شوند.
صندوق‌های با درآمد ثابت معمولا کمترین بازدهی را دارند، اما ریسک خاصی را متحمل سرمایه سرمایه‌گذاران نمی‌کنند. این صندوق‌ها بیشتر روی اوراق با درآمد تضمین‌شده سرمایه‌گذاری می‌کنند و معمولا تقسیم سود ماهانه دارند.
صندوق‌های مختلط و صندوق‌های سهامی بیشتر روی سهام سرمایه‌گذاری می‌کنند و معمولا تقسیم سود ندارند. سود سرمایه‌گذارانی که این نوع صندوق‌ها را انتخاب می‌کنند، از طریق افزایش قیمت واحدهای این صندوق‌ها حاصل می‌شود.
صندوق‌های با پشتوانه طلا هم بیشتر روی طلا سرمایه‌گذاری می‌کنند و در نتیجه نوسان قیمت واحدهای آن‌ها نزدیک به نوسان قیمت طلا در بازار است.
نکته: در حال حاضر واحدهای تعدادی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری در بازار بورس خریدوفروش می‌شوند. به عبارت دیگر، اگر کد بورسی داشته باشید، می‌توانید واحدهای این صندوق‌ها را از طریق پنل کارگزاری‌تان خریدوفروش کنید.
فهرست کاملی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری بورسی
سرمایه‌گذاری در بانک
سرراست‌ترین نوع سرمایه‌گذاری باز کردن حساب سپرده در بانک است. سرمایه‌گذاری در بانک هیچ ریسکی ندارد (البته به شرط اینکه واقعا بانک باشد!) و البته با کمترین بازدهی همراه است. سقف سود بانکی را هم بانک مرکزی تعیین می‌کند و این سقف معمولا طوری است که با تورم سالانه هم‌خوانی داشته باشد. در حالت عادی سودی که بانک می‌دهد برابر با کاهش ارزش سرمایه شما در اثر تورم است. به عبارت دیگر، تنها فایده سود بانکی این است که اثر تورم را خنثی می‌کند.
نکته: توجه داشته باشید که گاهی در بازه‌های زمانی محدود، سود بانکی بالاتر یا پایین‌تر از نرخ تورم می‌رود. مثلا ممکن است نرخ تورم حدود ۱۵ درصد باشد، ولی سود بانکی بالای ۲۰ درصد قرار بگیرد. در این صورت سرمایه‌گذاری در بانک انتخاب مناسبی است. چون بازدهی بیشتری از تورم نصیب سرمایه‌گذاران می‌کند. اما گاهی هم ممکن است سود بانکی در محدوده ۲۰ درصد باشد، اما تورم به ۳۵ یا ۴۰ درصد برسد. در این حالت سود بانکی نمی‌تواند اثر تورم را خنثی کند و شاید سرمایه گذاری در بانک بهترین گزینه نباشد.
