بورس چیست؟ | بورس به زبان ساده
نماد بورسی از کجا می‌آید؟ تفاوت بورس و فرابورس چیست؟ شاخص بورس یعنی چه؟
این روزها با داغ شدن بحث بورس و سرمایه‌گذاری در بورس در جامعه، برای بسیاری از افراد این سوال مطرح شده که اصلا بورس چیست؟ در یک تعریف ساده، بازار بورس جایی است که در آن کالا یا اوراق بهادار معامله می‌شود. اغلب منظور از بورس همان بورس اوراق بهادار است که می‌توان در آن انواع اوراق بهادار، از قبیل سهام شرکت‌ها و اوراق مشارکت را خریدوفروش کرد. در ادامه این مطلب می‌خواهیم با بورس و کلیات آن بیشتر آشنا شویم و ببینیم این بازار چه مزایایی دارد.
مزایای سرمایه گذاری در بورس چیست؟
برای پاسخ به بورس چیست مقدمه لازم است؛ حتما با فرایند دریافت وام آشنایی دارید؛ مثلا گاهی برای خرید خانه، ماشین یا راه‌اندازی یک کسب‌وکار شخصی به پول نیاز دارید ولی در حال حاضر به آن مقدار پول دسترسی ندارید. در این حالت یکی از راه‌های تامین پولی که لازم دارید این است که به بانک بروید و درخواست وام کنید. شرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی هم می‌توانند چنین کاری انجام بدهند و برای راه‌اندازی پروژه‌های جدید یا به سرانجام رساندن پروژه‌های جاری سراغ نظام بانکی بروند و وام بگیرند. اما شرکت‌ها یک راه دیگر برای تامین مالی دارند و آن مراجعه به بازار سرمایه یا همان بورس است. در این روش شرکت‌ها بخشی از سهام خودشان را در بازار بورس عرضه می‌کنند. این همان عرضه اولیه سهام شرکت در بازار بورس است.
در این حالت، سرمایه‌گذاران فعال در بازار بورس با خریدن این سهام، سهامدار این شرکت می‌شوند و پول حاصل از این فرایند در اختیار شرکت قرار می‌گیرد و شرکت می‌تواند از این پول برای فعالیت‌های اقتصادی خودش استفاده کند. به عبارت ساده‌تر، شرکت به جای اینکه پول مورد نیاز خودش را از طریق نظام بانکی تامین کند، می‌تواند با عرضه اولیه سهام خودش در بازار بورس این کار را انجام بدهد.
تامین مالی شرکت‌ها از طریق بورس محدود به زمان عرضه اولیه نیست و شرکت‌ها می‌توانند از طریق فرایند افزایش سرمایه هم نیازهای مالی‌شان را رفع کنند. قبلا در «رده» درباره روش‌های افزایش سرمایه گفته‌ایم.
اما تامین مالی شرکت‌ها تنها فایده بازار بورس برای اقتصاد یک کشور نیست و بازار بورس کارکردهای دیگری از قبیل مدیریت ریسک، افزایش شفافیت، کشف قیمت و امکان بسیج سرمایه‌های کوچک را هم فراهم می‌کند. به‌طور کلی نظام بانکی و بازار بورس ۲ بال اصلی یک اقتصاد را تشکیل می‌دهند که استفاده مناسب از آن‌ها می‌تواند منجر به رشد اقتصادی پایدار شود.
تالار بورس کجاست؟
بازار بورس در جهان سابقه‌ای طولانی دارد و عمر بعضی از بورس‌ها به چند قرن می‌رسد. مثلا بورس پاریس از سال ۱۷۲۴ میلادی فعال است و سابقه بورس نیویورک به سال ۱۷۹۲ میلادی می‌رسد. در گذشته که ابزارهای ارتباطی امروزی، مانند تلفن و اینترنت، وجود نداشت، سرمایه‌گذاران برای خریدوفروش سهام و اوراق بهادار باید در جایی جمع می‌شدند و معاملات‌شان را انجام می‌دادند. مثل بازارهای سنتی شهرها که مردم برای خرید مایحتاج‌شان به آن‌ها مراجعه می‌کردند. بورس ایران هم از سال ۱۳۴۶ فعالیت می‌کند و تا همین چند سال پیش اکثر سرمایه‌گذاران برای خریدوفروش سهام به ساختمانی می‌رفتند که به تالار بورس معروف بود. اما به‌مرور و با پیشرفت ابزارهای ارتباطی و به‌ویژه اینترنت، بیشتر سرمایه‌گذاران دیگر به چنین مکان‌هایی مراجعه نمی‌کنند و معاملات‌شان را از طریق اینترنت انجام می‌دهند. مثل فروشگاه‌های اینترنتی که امکان خرید آنلاین را ایجاد کرده‌اند. به همین دلیل معنای اصطلاح «تالار بورس» هم رفته‌رفته تغییر کرده و به همه بسترهایی گفته می‌شود که معاملات بورسی در آن‌ها انجام می‌گیرد.
نماد بورسی چیست؟
حتما ادبیات دهه هشتادی‌ها به گوش‌تان خورده و گاهی این ادبیات سردرگم‌تان کرده. مثلا ممکن است این جمله را بشنوید که «رسیدی خ ز بزن» و برایتان سوال شده باشد که منظور از «خ» و «ز» چیست. بورس هم ادبیات خاص خودش را دارد که در نگاه اول می‌تواند باعث سردرگمی شود. ماجرا این است که وقتی اصطلاح یا عبارتی پرکاربرد باشد، دوست داریم آن اصطلاح یا عبارت را مختصر کنیم تا راحت‌تر باشیم.
برای نامگذاری نمادهای بورس شرکت‌هایی که زمینه فعالیت مشابهی دارند در یک گروه قرار می‌گیرند. معمولا حرف اول نماد معاملاتی شرکت‌ها در بورس نشان‌دهنده گروه آن شرکت در بورس است. بقیه حرف‌های این نمادها هم به‌نوعی انتخاب می‌شوند که نشان‌دهنده عنوان اصلی شرکت باشد
در بازاری هم که قرار است سهام شرکت‌ها خریدوفروش شود، استفاده از نام کامل شرکت‌ها دردسرهای زیادی دارد. مثلا در یک گفت‌وگوی بورسی دشوار است که بگوییم «قیمت سهام توسعه معادن روی ایران افزایش یافت» یا اینکه در تابلوی معاملات بورس از نام کامل شرکت‌ها استفاده کنیم. به همین دلیل از همان ابتدا برای هر شرکتی که وارد بورس می‌شود یک نماد خاص و منحصربه‌فرد در نظر می‌گیرند تا فرایند معاملات ساده‌تر باشد. مثلا بورسی‌ها «بانک صادرات ایران» را با نماد «وبصادر» و «گسترش سرمایه‌گذاری ایرانخودرو» را با نماد «خگستر» می‌شناسند.
نحوه نام گذاری شرکت های بورسی
در حال حاضر بیش از ۵۰۰ شرکت در بازارهای بورس و فرابورس ایران حضور دارند. این شرکت‌ها به چند گروه تقسیم می‌شوند و شرکت‌هایی که زمینه فعالیت مشابهی دارند در یک گروه قرار می‌گیرند. معمولا حرف اول نماد معاملاتی شرکت‌ها در بورس نشان‌دهنده گروه آن شرکت در بورس است. مثلا نماد معاملاتی بانک‌ها و موسسات اعتباری با حرف «و»، شرکت‌های سیمانی با حرف «س»، شرکت‌های شیمیایی با حرف «ش» و شرکت‌های خودرویی با حرف «خ» شروع می‌شوند (البته استثناهایی هم وجود دارد). بقیه حرف‌های این نمادها هم به‌نوعی انتخاب می‌شوند که نشان‌دهنده عنوان اصلی شرکت باشد.
برای نمونه، نمادهای «خودرو» و «خگستر» و «خساپا» و «خپارس» مربوط به گروه «خودرو و ساخت قطعات» می‌شوند، نمادهای «فملی» و «فولاد» و «فخوز» و «فاسمین» در گروه «فلزات اساسی» هستند، نمادهای «حکشتی» و «حریل» و «حفارس» و «حتاید» در گروه «حمل‌ونقل، انبارداری و ارتباطات» معامله می‌شوند و نمادهای «وپارس» و «وتجارت» و «وپاسار» و «ونوین» در گروه «بانک‌ها و موسسات اعتباری» قرار دارند. البته همان‌طور که اشاره کردیم در این نام‌گذاری‌ها استثناهایی هم وجود دارد که می‌توانید به‌مرور به آن‌ها آشنا شوید.
معرفی انواع بازار بورس در ایران
شاید شنیده باشید که سهام فلان شرکت در بازار بورس معامله می‌شود یا اینکه فلان شرکت، فرابورسی است. اما شاید ندانید تفاوت بورس و فرابورس چیست و بقیه بورس‌ها در چیست. در واقع هر کدام از این‌ها یک بازار مجزا است و قوانین و شرایط خاص خودش را دارد.
تفاوت بورس و فرابورس
اولین نکته اینکه شرکت بورس اوراق بهادار تهران یا همان بورس معروف از سال ۱۳۴۶ شروع به فعالیت کرده است، اما سابقه فعالیت شرکت فرابورس ایران به سال ۱۳۸۷ برمی‌گردد. به‌طور کلی شرایط پذیرش شرکت‌ها در بازار فرابورس نسبت به بازار بورس ساده‌تر است و از نظر معاملاتی هم تفاوت‌هایی بین نحوه معاملات بورس و فرابورس وجود دارد. مثلا در حال حاضر فاصله قیمت سفارش‌ها در بازار بورس ۱۰ ریال یا همان یک تومان است، ولی در فرابورس سفارش‌ها را می‌توان با فاصله یک ریال هم ثبت کرد. همچنین بازار پایه هم بخشی از فرابورس است که در آن دامنه نوسان روزانه قیمت ۲ درصد است؛ این دامنه در بازار بورس و تابلوهای اصلی فرابورس ۵ درصد است.
به‌طور کلی شرکت‌هایی که در بازار بورس هستند معمولا اعتبار بیشتری نزد سرمایه‌گذاران، به‌ویژه سرمایه‌گذاران باتجربه‌تر، دارند. البته این امکان هم وجود دارد که شرکت‌های فرابورسی شرایط مورد نیاز پذیرش در بورس را کسب کنند و از فرابورس به بورس منتقل شوند.
بورس کالا چیست؟
همان‌طور که در بورس اوراق بهادار این امکان وجود دارد که هر اوراق بهاداری (از قبیل سهام شرکت‌ها، اوراق مشارکت و غیره) معامله شود، در بورس کالا هم کالاهای مختلف دادوستد می‌شود. البته در اینجا منظور از «کالا» آن کالای مصرفی یا همان کالایی که به دست مصرف‌کننده نهایی می‌رسد، نیست!
بلکه منظور کالاهای خام و فرآوری‌نشده است که اغلب بین فعالان زنجیره تولید دست‌به‌دست می‌شود. مثلا شرکت‌های تولیدکننده ورق و میلگرد و شمش آهن می‌توانند محصولات‌شان را در بورس کالا عرضه کنند و به دست شرکت‌هایی برسانند که از این محصولات به عنوان مواد اولیه استفاده می‌کنند. مهم‌ترین فایده بورس کالا هم ایجاد شفافیت در بازار دادوستد محصولات کالایی است.
نکته: فعالان بورس کالا بیشتر اشخاص حقوقی هستند. در واقع خریدوفروش در رینگ محصولات پتروشیمی و فلزی فقط به اشخاص حقوقی محدود است و اشخاص حقیقی فقط در رینگ معاملات کشاورزی و آتی امکان فعالیت دارند.
شاخص بورس چیست؟ چه تفاوتی با شاخص کل بورس دارد؟
اگر پیگیری اخبار بورسی بوده باشید حتما اصطلاح «شاخص بورس» هم به گوش‌تان خورده باشد. معمولا در اخبار اقتصادی تلویزیون اولین چیزی که گفته می‌شود عدد شاخص بورس و مقدار تغییر آن در مقایسه با روز گذشته است. اغلب هم منظور از «شاخص بورس» همان «شاخص کل بورس» است و بخواهیم کمی دقیق باشیم، شاخص کل بورس نماگری است که سطح عمومی قیمت‌ها و سود سهام شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس را نشان می‌دهد.
نکته: در حال حاضر شاخص‌های مختلفی برای بازارهای بورس و فرابورس ایران تعریف شده است و شاخص کل بورس فقط یکی از این شاخص‌ها است. از شاخص‌های دیگر می‌توانیم به شاخص کل هم‌وزن، شاخص ۵۰ شرکت برتر و شاخص کل فرابورس اشاره کنیم. همچنین برای هر کدام از گروه‌های بورس هم شاخص‌های جداگانه‌ای تعریف شده است.
نکته: شاخص کل بورس، همان‌طور که از نامش پیداست، فقط از قیمت سهام شرکت‌های بورسی (و نه فرابورسی) تاثیر می‌گیرد.
نکته: تاثیر تغییرات قیمت شرکت‌های بورسی روی شاخص کل یکسان نیست. تاثیر شرکت‌های بزرگ‌تر که ارزش بازار بالاتری دارند روی شاخص کل بیشتر است. اصطلاح نمادهای «شاخص‌ساز» هم از همین‌جا می‌آید؛ نمادهایی که تغییرات قیمت‌شان تاثیر بیشتری روی شاخص کل دارد به اصطلاح نمادهای شاخص‌ساز نامیده می‌شوند.
نکته: شاخص هم‌وزن، همان‌طور که از نامش پیداست، از همه شرکت‌های بورسی تاثیر یکسانی می‌گیرد. به همین دلیل است که وقتی قیمت سهام شرکت‌های کوچک‌تر رشد می‌کند، شاخص هم‌وزن رشد بیشتری دارد تا شاخص کل.
سهام چه شرکت هایی در بورس معامله می‌شود؟
با توجه به رویکرد بورس در این سال‌ها و ساده کردن مداوم قوانین مربوط به حضور در بورس، همه شرکت‌ها -حتی شرکت‌های کوچک و خرد- می‌توانند وارد این بازار جدید شوند. البته باید شرایطی را رعایت کنند و حضورشان به تایید بورس یا فرابورس برسد. ابتدا سهام شرکت و سرمایه‌هایش توسط کارشناسان بورس قیمت‌گذاری می‌شود و قیمت پایه‌ای مشخص می‌شود، تعیین خرده‌فروشی یا عمده‌فروشی سهام توسط هیئت مدیره شرکت تصویب می‌شود و مراحل عرضه اولیه و ورود به بورس فراهم می‌شود. این راهنما شاید به درد کسانی بخورد که در این زمینه سوال دارند.
[…] بورس چیست؟ […]