ضامن بانکی کیست و چه شرایطی دارد؟

در دنیای امروز که دریافت وام و تسهیلات بانکی به یکی از راه‌های مهم برای رفع نیازهای مالی تبدیل شده، داشتن یک ضامن بانکی معتبر به‌عنوان یکی از الزامات اصلی بسیاری از وام‌ها مطرح است. اما ضامن بانکی دقیقاً چه کسی است؟ چه شرایطی باید داشته باشد؟ و چه مسئولیت‌هایی را به عهده می‌گیرد؟

در این مقاله قصد داریم به‌صورت کامل و شفاف، شرایط مورد نیاز برای ضامن بانکی، انواع مختلف ضمانت، مدارک لازم و نکات مهم حقوقی را بررسی کنیم تا اگر در آینده نیاز به معرفی ضامن یا ایفای این نقش داشتید، با آگاهی کامل تصمیم بگیرید.

ضامن چه شرایطی باید داشته باشد؟

بانک‌ها برای پذیرش یک فرد به‌عنوان ضامن وام، شرایط خاصی را در نظر می‌گیرند تا از بازپرداخت وام در صورت ناتوانی وام‌گیرنده مطمئن شوند. در واقع، ضامن باید از نظر اعتبار مالی، ثبات شغلی و وضعیت حقوقی، در جایگاهی باشد که بانک بتواند روی او حساب کند. مهم‌ترین شرایط عمومی ضامن بانکی عبارت‌اند از:

۱. داشتن سن قانونی و توانایی حقوقی

ضامن باید بالای ۱۸ سال (در برخی بانک‌ها ۲۱ سال) باشد و از نظر قانونی، اهلیت امضای قرارداد و پذیرش تعهدات مالی را داشته باشد.

۲. شغل پایدار و درآمد ثابت

بانک‌ها معمولاً از افرادی ضمانت می‌پذیرند که درآمد ماهانه ثابت داشته باشند؛ به‌ویژه کارمندان رسمی دولت، بازنشستگان یا افراد دارای پروانه کسب معتبر. گردش حساب منظم نیز به‌عنوان نشانه‌ای از توان مالی تلقی می‌شود.

۳. نداشتن چک برگشتی و سابقه بد بانکی

داشتن چک برگشتی، سابقه معوقه بانکی یا بدهی به سایر بانک‌ها می‌تواند باعث رد صلاحیت فرد برای ضمانت شود. به عبارتی، ضامن باید رتبه اعتباری خوبی نزد سیستم بانکی بانک داشته باشد. برای اعتبارسنجی بانکی می‌توانید از رده استفاده کنید:

اعتبارسنجی رده

۴. امکان ارائه مدارک مالی معتبر

ضامن باید بتواند مدارکی مانند فیش حقوقی، گواهی اشتغال، پرینت حساب بانکی، یا سند ملکی را برای اثبات توانایی مالی خود ارائه دهد.

۵. تعداد ضمانت‌های قبلی محدود

اگر فردی قبلاً برای چند نفر ضمانت کرده باشد، احتمال رد شدن او به‌عنوان ضامن جدید وجود دارد. بانک‌ها معمولاً ظرفیت محدودی برای ضمانت در نظر می‌گیرند.

۶. تابعیت ایرانی و سکونت مشخص

ضامن باید شهروند ایرانی با آدرس مشخص و امکان دسترسی قانونی باشد. برخی بانک‌ها حتی تأکید دارند که محل سکونت او در همان شهر شعبه وام‌گیرنده باشد.

 البته بسیاری از بانک‌ها هستند که شرایطی برای ضامن دارند که وام گرفتن را سخت می کند. شرایطی مانند حداکثر ۶۵ سال بودن سن ضامن یا اینکه ضامن باید در همان شعبه دارای حساب باشد. طبق گفته معاون اقتصادی بازرسی کشور هیچگونه شرطی مبنی بر شروط بالا در قوانین بانک مرکزی موجود نیست و هر بانکی که دو شرط بالا را برای شخص وام‌گیرنده بگذارد از قوانین بانک مرکزی تخطی کرده است و باید به آن بانک گزارش داده شود.

انواع ضامن بانکی

ضامن بانکی صرفاً به یک مدل خاص از افراد محدود نمی‌شود؛ بلکه بسته به نوع وام، سیاست بانک و وضعیت شغلی یا مالی ضامن، انواع مختلفی از ضمانت وجود دارد. در ادامه با انواع رایج ضامن بانکی آشنا می‌شویم:

۱. ضامن کارمند رسمی (با گواهی کسر از حقوق)

رایج‌ترین و معتبرترین نوع ضامن در بانک‌ها، کارمندان رسمی دولت یا نهادهای عمومی هستند. این افراد با ارائه حکم کارگزینی و گواهی کسر از حقوق می‌توانند به‌راحتی ضمانت کنند. بانک‌ها این نوع ضامن را به‌دلیل درآمد ثابت و تضمین حقوق، ترجیح می‌دهند.

۲. ضامن بازنشسته

بازنشستگان سازمان‌های دولتی یا تأمین اجتماعی نیز با ارائه حکم بازنشستگی و فیش حقوقی، در بسیاری از بانک‌ها مورد قبول واقع می‌شوند. البته سن و توان پرداخت آن‌ها در برخی موارد محدودیت ایجاد می‌کند.

۳. ضامن با پروانه کسب یا مشاغل آزاد

افرادی که دارای پروانه کسب معتبر هستند (مثلاً مغازه‌دار، پزشک، وکیل یا فریلنسر) می‌توانند با ارائه اسناد مالی و گردش حساب مناسب به‌عنوان ضامن شناخته شوند. در این موارد، ارزیابی مالی دقیق‌تری توسط بانک انجام می‌شود.

۴. ضمانت با وثیقه (ضامن ملکی یا دارایی‌محور)

در برخی موارد به‌جای شخص، یک دارایی مشخص مانند سند ملک، طلا، اوراق بهادار، سهام عدالت یا حتی حساب سپرده، به‌عنوان ضمانت معرفی می‌شود. این نوع ضمانت به‌ویژه برای افرادی که امکان معرفی ضامن انسانی ندارند، مفید است.

۵. ضامن با چک یا سفته

در وام‌های خرد یا برخی بانک‌های خصوصی، گاهی از فرد خواسته می‌شود چند فقره چک یا سفته ضمانتی ارائه دهد. این روش ضامن رسمی محسوب نمی‌شود، اما نوعی تعهد مالی است که در صورت نپرداختن اقساط فعال می‌شود.

نکته مهم: هر بانک بسته به نوع تسهیلات، سقف وام، قوانین داخلی و میزان ریسک‌پذیری، ممکن است ترکیبی از این انواع ضامن را بپذیرد یا تنها یک نوع خاص را قبول کند.

اصطلاح ضامن حرفه ای در بانک

ضامن حرفه‌ای کسی است که به طور قانونی و با شرایط مشخص، ضمانت بازپرداخت وام یا تعهدات مالی فرد دیگری را بر عهده می‌گیرد و معمولاً در ازای دریافت کارمزد یا سود، این خدمت را ارائه می‌دهد. این فرد یا نهاد (مثل بانک، شرکت بیمه یا مؤسسه مالی) باید از نظر مالی معتبر و قابل اعتماد باشد تا در صورت عدم ایفای تعهد توسط وام‌گیرنده، بتواند بدهی را تسویه کند. در ایران، ضامن حرفه‌ای اغلب در قراردادهای بانکی یا وام‌ها دیده می‌شود و باید شرایطی مثل داشتن حساب بانکی معتبر، درآمد ثابت یا وثیقه را داشته باشد.

مدارک مورد نیاز برای ضامن بانکی

بانک‌ها برای پذیرش یک فرد به‌عنوان ضامن، نیاز دارند هویت، شغل و توان مالی او را بررسی کنند. به همین دلیل، بسته به نوع ضامن (کارمند، بازنشسته، مشاغل آزاد یا …)، مدارک خاصی باید ارائه شود. در ادامه، مهم‌ترین مدارک مورد نیاز برای ضامن بانکی را مرور می‌کنیم:

۱. مدارک شناسایی

• کارت ملی هوشمند

• شناسنامه (صفحه اول و صفحه توضیحات)
  ✅ در صورت مغایرت آدرس، ممکن است قبض یا سند محل سکونت نیز درخواست شود.

۲. مدارک مربوط به شغل و درآمد

بسته به نوع شغل، این مدارک متفاوت هستند:

برای کارمندان رسمی و قراردادی:

• حکم کارگزینی یا گواهی اشتغال به کار

• فیش حقوقی ۳ ماه اخیر

• نامه کسر از حقوق (با مهر و امضای شرکت)

برای بازنشستگان:

• حکم بازنشستگی

• فیش حقوقی یا پرینت حساب مربوط به حقوق

برای صاحبان مشاغل آزاد:

• پروانه کسب یا مجوز فعالیت

• اظهارنامه مالیاتی یا پرینت گردش حساب ۶ ماه اخیر

۳. گردش حساب بانکی

بانک‌ها معمولاً پرینت ۳ تا ۶ ماهه حساب جاری ضامن را می‌خواهند تا میزان درآمد و توان بازپرداخت را بسنجند. این پرینت باید از شعبه رسمی بانک تهیه شده باشد.

۴. مدارک دارایی (در صورت نیاز)

در برخی موارد، برای اطمینان بیشتر، ضامن باید سند ملک، خودرو، اوراق بهادار یا حساب سپرده بلندمدت ارائه دهد.

۵. فرم‌های داخلی بانک

• تکمیل فرم درخواست ضمانت

• امضای قرارداد ضمانت یا تعهدنامه رسمی بانک

• برگه استعلام بانکی (در برخی بانک‌ها)

نکته مهم: مدارک مورد نیاز ممکن است از بانکی به بانک دیگر کمی متفاوت باشد. برای جلوگیری از رفت‌وآمدهای اضافی، توصیه می‌شود قبل از ارائه مدارک، لیست دقیق مورد نیاز را از شعبه مربوطه استعلام بگیرید.

نکات حقوقی مهم برای ضامن

پذیرفتن مسئولیت به‌عنوان ضامن بانکی یک تعهد مالی و قانونی بسیار مهم است. بسیاری از افراد بدون آگاهی کامل از پیامدهای حقوقی ضمانت، اقدام به امضای قرارداد می‌کنند و بعدها با مشکلات جدی روبرو می‌شوند. در ادامه، به مهم‌ترین نکات حقوقی که هر ضامن باید بداند اشاره می‌کنیم:

۱. ضامن، شریک بدهکار در پرداخت وام است

از نظر قانونی، اگر وام‌گیرنده اقساط را پرداخت نکند، ضامن موظف به پرداخت تمام بدهی است. این یعنی بانک می‌تواند مستقیماً و بدون نیاز به شکایت از وام‌گیرنده، به سراغ ضامن برود.

۲. تعهد ضامن، محدود به مدت مشخص نیست

تا زمانی که وام تسویه نشود، ضامن درگیر خواهد بود. حتی اگر رابطه‌اش با وام‌گیرنده قطع شود یا شغلش تغییر کند، مسئولیت قانونی پابرجاست، مگر آنکه ضمانت به صورت مدت‌دار و با درج تاریخ پایان در قرارداد مشخص شده باشد.

۳. امضای قرارداد ضمانت، نیاز به رضایت محضری ندارد

بسیاری تصور می‌کنند امضای سند بانکی الزاماً باید محضری باشد، در حالی که در اغلب بانک‌ها، امضای فرم‌های داخلی بانک با حضور کارمند شعبه کافی است و از نظر حقوقی اعتبار دارد.

۴. ضامن نمی‌تواند بدون موافقت بانک، ضمانتش را پس بگیرد

برخلاف باور عمومی، ضامن پس از امضای سند ضمانت نمی‌تواند به تنهایی از تعهد خارج شود. فقط در صورتی که وام‌گیرنده فرد دیگری را به‌جای ضامن معرفی کرده و بانک موافقت کند، این امکان وجود دارد.

۵. امکان توقیف اموال ضامن وجود دارد

در صورت عدم پرداخت بدهی، بانک می‌تواند اموال ضامن (مثل حساب بانکی، حقوق، یا حتی ملک و خودرو) را توقیف و از طریق اجرای ثبت یا دادگاه وصول کند. بنابراین ضامن باید توانایی واقعی برای پرداخت بدهی را در نظر بگیرد.

۶. ضامن نمی‌تواند از وام‌گیرنده شکایت کند مگر در شرایط خاص

در صورتی که ضامن مجبور به پرداخت بدهی شود، تنها در صورت وجود مدارک رسمی و قانونی (مثل رسید پرداخت یا قرارداد مکتوب بین ضامن و وام‌گیرنده) می‌تواند از او شکایت کند و طلب خود را پس بگیرد.

نتیجه‌گیری مهم: ضامن شدن فقط یک لطف یا کار دوستانه نیست؛ یک قرارداد مالی الزام‌آور است که عواقب قانونی جدی دارد. قبل از امضای هر گونه سند ضمانت، با دقت تمام مفاد قرارداد را بخوانید و در صورت نیاز، با یک مشاور حقوقی مشورت کنید.

معمولا چند ضامن برای وام نیاز است؟

از ابتدا سال ۱۴۰۰ و با افزایش سقف وام ها تعداد ضامنین برای هر سقف وام نیز به طبع دچار تغییراتی شد. برای وام‌هایی ضامن  مسدودی سپرده ندارند معمولا تا سقف ۵۰ میلیون تومان ۱ ضامن، تا سقف ۱۰۰ میلیون تومان۲ ضامن و تا سقف ۲۰۰ الی ۳۰۰ میلیون تومان به ۳ ضامن به بانک باید معرفی شود. از سقف ۳۰۰ میلیون تومان به بالا معمولا برای وام‌های اشتغالی ضامن هم صنف و جواز کسب و سند ملکی به بانک جهت ضمانت معرفی می‌شود.

ناگفته نماند که این قانون حتما برای همه شعب نیست و ممکن است هر شعبه با توجه به شرایط حساب شخص و شرایط دیگر بانک، متفاوت باشد.

وام‌های بدون ضامن

از ابتدا سال ۱۴۰۰ و به منظور تسهیل در ارائه وام ‌های بانکی، اعتبارسنجی جای ضامن بانکی را گرفت. شما درصورتی می‌توانید از اعتبارسنجی برای ضمانت استفاده کنید که کارمند، بازنشسته یا حقوق بگیر بانک یا موسسه مالی باشید. در این‌صورت دیگر نیازی به ارائه گواهی کسر از حقوق نیز ندارید و اقساط بصورت خودکار از حقوق شما کم می‌شود

یکی از بانک‌هایی که حتما نباید کارمند آن باشید و به شما با اعتبارسنجی و البته سفته و چک تسهیلات می‌دهد بانک رسالت است که باید دارای گردش حساب مناسب در نزد این بانک داشته باشید.

بیشتر بخوانید: سامانه اعتبارسنجی چیست | چگونه رتبه اعتباری به دست آوریم؟

آیا ضامن فقط باید رسمی و دولتی باشد؟

معمولا بانک‌ها  افراد شاغل در شرکت و ارگان‌های دولتی، بزرگ و شناخته شده را بعنوان ضامن در نظر می‌گیرند که این خود مشکلی اساسی در ارائه ضامن به بانک است. زیرا کمتر پیش می‌آید که در خانواده‌ای تمامی افراد دارای شغل رسمی و دولتی باشند. البته صحبت با مسئول شعبه و راضی کردن آنها به دریافت ضامن غیر رسمی با ارائه فیش حقوقی و مهر محل کار می‌تواند این معضل را حل کند. البته رفع این معضل در بانک های خصوصی ساده‌تر از بانک‌ّای دولتی است. باید در نظر داشته باشید که این عامل در صورتی‌ براحتی محقق می‌شود که در بانک و شعبه، دارای امتیاز و میانگین حساب مناسب و از مشتریان شناخته شده بانک باشید.

اعتبارسنجی نیز این امکان را برای سایر افراد از جمله کسبه فراهم می‌کند که امکان دریافت تسهیلات یا ضامن شدن را داشته باشند.

نکته مهم: این نکته را حتما در نظر داشته باشید که کارمندان بانک به دلیل آنکه گواهی کسر از حقوق ندارند نمی‌توانند ضامن کسی شوند و فقط می توانند به پشتوانه حساب خودشان و بنام خودشان تسهیلات دریافت کنند.

 جمع بندی

در این مقاله به طور کامل بررسی کردیم که ضامن بانکی کیست، چه شرایطی باید داشته باشد، مدارک لازم چیست و مهم‌تر از همه، چه مسئولیت‌های حقوقی بر عهده او قرار می‌گیرد.

یادتان باشد، امضای یک فرم ساده ضمانت در بانک، می‌تواند سال‌ها شما را درگیر مسائل مالی و قضایی کند؛ پس هیچ‌گاه بدون بررسی دقیق شرایط و تبعات حقوقی، برای هیچ‌کس حتی نزدیک‌ترین افراد ضامن نشوید مگر اینکه از توان بازپرداخت وام و سلامت مالی‌اش مطمئن باشید.

سوالات متداول درباره ضامن بانکی