هر آن چیزی که باید درباره حراج اوراق دولتی بدانید

سرمایه‌گذاری در اوراق دولتی به‌عنوان یکی از کم‌ریسک‌ترین و مطمئن‌ترین روش‌های سرمایه‌گذاری شناخته می‌شود. دولت‌ها برای تأمین مالی پروژه‌های زیربنایی، پرداخت بدهی‌ها و مدیریت کسری بودجه، اقدام به انتشار اوراق قرضه یا اوراق مشارکت می‌کنند. یکی از روش‌های متداول برای فروش این اوراق، حراج اوراق دولتی است که در آن سرمایه‌گذاران می‌توانند با قیمت‌های رقابتی، این اوراق را خریداری کنند. در این مطلب از رده، به بررسی مفهوم حراج اوراق دولتی، مزایا و معایب و نحوه مشارکت در آن می‌پردازیم. اگر به دنبال یک سرمایه‌گذاری امن با بازدهی مناسب هستید، این مطلب راهنمای جامعی برای شما خواهد بود.

اوراق دولتی چیست؟

اوراق دولتی، اسنادی هستند که توسط دولت یا نهادهای وابسته به آن منتشر می‌شوند و به‌عنوان ابزاری برای جذب سرمایه از سرمایه‌گذاران مورد استفاده قرار می‌گیرند. این اوراق معمولاً شامل تعهد دولت به بازپرداخت اصل سرمایه و سود مشخص در بازه‌های زمانی معین است. انواع مختلفی از اوراق دولتی وجود دارد، از جمله:

• اوراق خزانه: اوراق کوتاه‌مدت با سررسید کمتر از یک سال.
• اوراق مشارکت: اوراقی که برای تأمین مالی پروژه‌های خاص منتشر می‌شوند.
• اوراق قرضه بلندمدت: اوراق با سررسید بیش از چند سال.

این اوراق به دلیل پشتوانه دولتی، معمولاً به‌عنوان سرمایه‌گذاری‌های کم‌ریسک شناخته می‌شوند و جذابیت بالایی برای سرمایه‌گذاران محافظه‌کار دارند.

منظور از حراج اوراق دولتی چیست؟

حراج اوراق دولتی فرآیندی است که طی آن دولت اوراق خود را از طریق یک مکانیزم رقابتی به سرمایه‌گذاران عرضه می‌کند. در این فرآیند، سرمایه‌گذاران پیشنهادهای خود را برای خرید اوراق با نرخ‌های سود مختلف ارائه می‌دهند و دولت بر اساس شرایط بازار و نیازهای مالی خود، پیشنهادات را بررسی و اوراق را تخصیص می‌دهد. این روش در مقایسه با عرضه مستقیم اوراق، شفافیت بیشتری دارد و امکان تعیین نرخ سود منصفانه‌تر را فراهم می‌کند. حراج‌ها معمولاً به دو شکل اصلی برگزار می‌شوند:

• حراج رقابتی: سرمایه‌گذاران نرخ سود پیشنهادی خود را ارائه می‌دهند و اوراق به پیشنهادهایی با نرخ‌های پایین‌تر تخصیص می‌یابد.
• حراج غیررقابتی: سرمایه‌گذاران با نرخ سودی که توسط دولت تعیین شده، اوراق را خریداری می‌کنند.

تاریخچه حراج اوراق دولتی

استفاده از اوراق دولتی به قرن‌ها پیش بازمی‌گردد. در اروپا، دولت‌های اولیه از اوراق قرضه برای تأمین مالی جنگ‌ها و پروژه‌های بزرگ استفاده می‌کردند. اما مفهوم حراج اوراق به شکل مدرن آن، از قرن بیستم در کشورهای توسعه‌یافته مانند ایالات متحده و انگلستان رواج یافت. در کشورمان، انتشار این نوع اوراق از دهه‌های گذشته آغاز شد، اما حراج منظم و سیستماتیک اوراق از سال‌های اخیر، به‌ویژه با هدف مدیریت کسری بودجه و کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی، شدت گرفته است.

سازوکار حراج چگونه است؟

در ایران، بانک مرکزی و وزارت امور اقتصادی و دارایی مسئولیت اصلی برگزاری حراج را بر عهده دارند. این حراج‌ها معمولاً از طریق سامانه‌های الکترونیکی و با مشارکت بانک‌ها، نهادهای مالی و سرمایه‌گذاران نهادی انجام می‌شوند. مراحل اصلی این فرآیند عبارت‌اند از:

مرحله اول: اعلام عرضه

دولت از طریق بانک مرکزی یا وزارت امور اقتصادی و دارایی، جزئیات عرضه اوراق شامل حجم کل اوراق، نوع اوراق (مانند خزانه یا مشارکت)، نرخ سود اسمی پیشنهادی و سررسید (کوتاه‌مدت یا بلندمدت) را به‌صورت عمومی اعلام می‌کند. این اطلاعیه، که معمولاً از طریق سامانه‌های رسمی و رسانه‌ها منتشر می‌شود، سرمایه‌گذاران را برای مشارکت در حراج آماده می‌کند.

مرحله دوم: دریافت پیشنهادات

سرمایه‌گذاران، اعم از نهادهای مالی، بانک‌ها و افراد حقیقی از طریق کارگزاران مجاز یا سامانه‌های الکترونیکی، پیشنهادات خود را شامل نرخ سود مورد انتظار و حجم اوراق درخواستی ثبت می‌کنند. این مرحله فرصتی برای رقابت در بازار و تعیین نرخ‌های منصفانه فراهم می‌آورد.

مرحله سوم: ارزیابی پیشنهادات

بانک مرکزی با دقت پیشنهادات ثبت‌شده را بررسی می‌کند و بر اساس نرخ سود پیشنهادی، حجم درخواستی و اولویت‌های مالی دولت، پیشنهادات مناسب را انتخاب می‌کند. این فرآیند با هدف بهینه‌سازی هزینه‌های تأمین مالی و حفظ تعادل بازار انجام می‌شود.

مرحله چهارم: تخصیص اوراق

پس از بررسی پیشنهادات، اوراق به پیشنهادهای پذیرفته‌شده (بر اساس نرخ سود و اولویت‌های دولت) تخصیص داده می‌شود. نتایج حراج، شامل نرخ سود نهایی و حجم اوراق تخصیص‌یافته، از طریق سامانه‌های رسمی اعلام می‌گردد.

مرحله پنجم: تسویه حساب

پس از تخصیص اوراق، سرمایه‌گذاران پرداخت مالی خود را از طریق کارگزاران یا سامانه‌های مجاز تکمیل می‌کنند. سپس، اوراق به‌صورت الکترونیکی به حساب بورسی یا سرمایه‌گذاری آن‌ها واریز می‌شود و فرآیند خرید به‌طور رسمی نهایی می‌گردد.

مزایای حراج اوراق دولتی

حراج اوراق دولتی مزایای متعددی برای دولت، سرمایه‌گذاران و اقتصاد کلان دارد:

1) انتشار اوراق به دولت امکان می‌دهد بدون چاپ پول و افزایش نقدینگی، منابع مالی موردنیاز خود را تأمین کند.

2) اوراق دولتی به دولت کمک می‌کند تا بدهی‌های کوتاه‌مدت را به بدهی‌های بلندمدت تبدیل کند و فشار مالی را کاهش دهد.

3) مکانیزم حراج، نرخ سود بازار را به‌طور شفاف تعیین می‌کند و از فساد مالی جلوگیری می‌کند.

4) اوراق دولتی به دلیل پشتوانه دولت، ریسک نکول بسیار پایینی دارند و به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهند تا پرتفوی خود را با ابزارهای کم‌ریسک متنوع کنند.

معایب و چالش‌های حراج اوراق دولتی

با وجود مزایا، حراج اوراق دولتی با چالش‌هایی نیز همراه است:

1) انتشار بیش از حد اوراق ممکن است به انباشت بدهی‌های دولتی منجر شود که بازپرداخت آن در آینده مشکل‌ساز خواهد شد.

2) در صورتی که تقاضا برای اوراق کم باشد، دولت ممکن است مجبور به پذیرش نرخ‌های سود بالا شود که هزینه‌های مالی را افزایش می‌دهد.

3) تغییرات در نرخ بهره یا شرایط اقتصادی می‌تواند ارزش بازار اوراق را تحت تأثیر قرار دهد و به سرمایه‌گذاران زیان برساند.

4) فرآیند حراج ممکن است برای سرمایه‌گذاران غیرحرفه‌ای پیچیده باشد و مشارکت آن‌ها را محدود کند.

چطور در حراج  شرکت کنیم؟

مشارکت در حراج نیازمند رعایت مراحل و شرایط خاصی است. در ادامه، راهنمای گام‌به‌گام برای شرکت در این حراج‌ها ارائه شده است:

مرحله اول: دریافت کد بورسی

برای مشارکت در حراج اوراق، ابتدا باید کد بورسی (کد معاملاتی) داشته باشید. این کد از طریق ثبت‌نام در یکی از کارگزاری‌های مجاز بازار سرمایه ایران (مانند کارگزاری‌های عضو فرابورس) قابل دریافت است. برای این منظور، به مدارک هویتی (کارت ملی و شناسنامه) و ثبت‌نام در سامانه سجام نیاز دارید.

مرحله دوم: انتخاب کارگزار مجاز

حراج‌های اوراق دولتی معمولاً از طریق کارگزاران بورسی یا بانک‌های مجاز انجام می‌شود. با کارگزار خود تماس بگیرید و از امکان مشارکت در حراج‌ها اطمینان حاصل کنید. برخی کارگزاران امکان ثبت پیشنهادات را به‌صورت آنلاین فراهم می‌کنند.

مرحله سوم: پیگیری اطلاعیه‌های حراج

اطلاعیه‌های مربوط به حراج اوراق، شامل جزئیات نوع اوراق، حجم عرضه، نرخ سود اسمی و تاریخ برگزاری در وب‌سایت بانک مرکزی ایران یا فرابورس ایران منتشر می‌شود. این اطلاعیه‌ها را به‌دقت بررسی کنید تا از زمان و شرایط حراج مطلع شوید.

مرحله چهارم: ثبت پیشنهاد

در زمان حراج، از طریق سامانه معاملاتی کارگزار یا پلتفرم‌های آنلاین، پیشنهاد خود را شامل حجم اوراق درخواستی و نرخ سود پیشنهادی (در حراج رقابتی) ثبت کنید. در حراج غیررقابتی، می‌توانید با نرخ اعلام‌شده توسط دولت مشارکت کنید.

مرحله پنجم: تأمین وجه

پس از پذیرش پیشنهاد شما، باید مبلغ موردنیاز برای خرید اوراق را در حساب کارگزاری خود تأمین کنید. این مبلغ باید پیش از مهلت تسویه (معمولاً یک یا دو روز کاری پس از حراج) آماده باشد.

مرحله ششم: تسویه و دریافت اوراق

پس از تسویه مالی، اوراق به‌صورت الکترونیکی به حساب بورسی شما واریز می‌شود. این اوراق قابل معامله در بازار ثانویه (مانند فرابورس) هستند یا می‌توانید تا سررسید نگه دارید.

نکته یک: اگر تجربه کافی در بازار اوراق ندارید، بهتر است با مشاوران مالی یا کارشناسان کارگزاری مشورت کنید تا بهترین تصمیم را برای سرمایه‌گذاری بگیرید.

نکته دو: اگر قصد فروش اوراق پیش از سررسید را دارید، از نقدشوندگی آن‌ها در بازار ثانویه مطمئن شوید.

کلام آخر

حراج اوراق دولتی ابزاری کارآمد برای تأمین مالی دولت، کنترل نقدینگی، تنظیم نرخ بهره و تعمیق بازار سرمایه است. با این حال، استفاده بیش از حد از این ابزار بدون اصلاح ساختار بودجه و کاهش هزینه‌های جاری دولت، می‌تواند به پدیده‌ای به نام دولت بدهکار منجر شود.

درک صحیح از عملکرد حراج این نوع اوراق نه‌تنها برای سیاست‌گذاران و فعالان اقتصادی، بلکه برای عموم مردم نیز اهمیت دارد، چراکه بر نرخ بهره، تورم، بازدهی سرمایه‌گذاری‌ها و حتی ارزش پول ملی تأثیر مستقیم دارد.