عواقب عقب افتادن اقساط وام؛ بانک چه زمانی اجازه توقیف اموال را دارد؟
فرآیند نکول: از پیامکهای یادآوری تا تماسهای جدی با ضامن
در نظام بانکی، قرارداد تسهیلات یک تعهد دوطرفه میان بانک و مشتری است. زمانی که اقساط وام طبق زمانبندی تعیینشده پرداخت نشود، مجموعهای از فرآیندهای سیستمی و حقوقی بهصورت خودکار فعال میشود. این موضوع فقط به جریمه دیرکرد ختم نمیشود، بلکه میتواند پیامدهای جدیتری برای مشتری داشته باشد؛ از جمله محدود شدن دسترسی به خدمات بانکی در آینده. اغلب مشتریان بانکی میدانند که عقب افتادن اقساط وام، به ثبت سابقه در سامانههای اعتباری تحت نظارت بانک مرکزی منجر میشود؛ سابقهای که نهتنها در همان بانک، بلکه در سایر بانکها نیز مبنای ارزیابی اعتبار مشتری قرار میگیرد و میتواند روند دریافت خدمات بانکی را دشوارتر کند.
اگر قسط وام عقب بیفتد، چه میشود؟
طبق بررسیهای “رده”، فرآیند ارسال پیامک برای وصول مطالبات در بانکهای مختلف، متفاوت است. برخی بانکها بلافاصله پس از عدم پرداخت اولین قسط، پیامکهای هشدارآمیز خود را برای وامگیرنده و حتی ضامن (در صورتی که وام به جای وثیقه ملکی، دارای ضامن باشد) ارسال میکنند؛ در حالی که برخی دیگر، پس از معوق شدن سومین قسط اقدام به این کار میکنند. به طور کلی، موضوع وصول مطالبات تا حد زیادی تابع سیاستهای داخلی هر بانک است؛ برخی بانکها رویکردی سختگیرانه و برخی دیگر نگاهی منعطفتر دارند. ما در «رده» تلاش کردهایم با استعلام از 10 بانک مختلف، رویکرد غالب شبکه بانکی را برای شما گردآوری کنیم.
نکته خیلی مهم (1): در خصوص تسهیلات و معوقات بانکی، چه در جایگاه وامگیرنده باشید و چه ضامن، سامانهای متمرکز در بانک مرکزی به نام «سمات» وجود دارد که مرجع اصلی استعلام تمام بانکهاست. (ما در رده به صورت مفصل درباره سامانه سمات نوشتهایم). بدهی شما پس از عدم پرداخت دو قسط، در این سامانه به عنوان “سررسید گذشته” شناسایی میشود. بر همین اساس، رتبه اعتبارسنجی شما نیز به شدت کاهش خواهد یافت؛ چرا که یکی از اصلیترین منابع استعلامیِ سامانههای اعتبارسنجی، همین سامانه سمات است.
نکته خیلی مهم (2): شما بهعنوان وامگیرنده یا ضامن، به محض عدم پرداخت اولین قسط، این اجازه را به بانک (در قرارداد اولیه دریافت وام) میدهید تا مبالغ بدهی را از هر نوع حساب شما در همان بانک یا سایر بانکهای کشور برداشت کرده و یا نسبت به کسر از حقوق شما اقدام کند.
فرآیند نکول وام در نظام بانکی ایران
فرآیند نکول وام در نظام بانکی ایران، یک مسیر پلکانی است که از اطلاعرسانیهای پیامکی شروع شده و به اقدامات سختگیرانه قضایی ختم میشود. در ادامه، این سناریو را گامبهگام بررسی میکنیم.
مرحله تذکر و اخطار
در این مرحله، وام شما در طبقه “سررسید گذشته” قرار میگیرد.
- پیامک اول (3 روز مانده به موعد): یک پیامک یادآوری ساده که مبلغ قسط و تاریخ را اعلام میکند.
- پیامک دوم (1 تا 5 روز پس از سررسید): مشتری گرامی، قسط وام شما معوق شده است. لطفاً نسبت به واریز آن اقدام کنید.
- پیامک سوم و تماس تلفنی (روز 10 تا 20): پیامک جدیتری ارسال میشود و کارشناس پیگیری وصول مطالبات شعبه با شما تماس میگیرد. در این مرحله، وجه التزام (جریمه دیرکرد) که معمولاً 6 درصد مازاد بر سود بانکی است، روی قسط پرداختنشده محاسبه میشود.
نکول چیست و نرخ نکول چطور محاسبه میشود؟
فشار بر ضامنین و اعتبار
- پیامک به ضامنین: بانک برای ضامنین شما پیامک میفرستد: «به دلیل عدم پرداخت بدهی توسط وامگیرنده، مبلغ مذکور از حساب شما کسر یا اقدامات قانونی آغاز خواهد شد.» این مرحله فشار روانی شدیدی بر وامگیرنده ایجاد میکند.
توجه: ناگفته نماند برخی از بانکها این پیامک را در همان قسط عقب افتاده اول به ضامن ارسال میکنند.
- مسدودی وجوه حساب داخلی: بانک ممکن است حسابهای دیگر شما (پسانداز، جاری و …) در همان بانک را برای برداشت قسط مسدود کند. (طبق قراردادی که امضا کردهاید).
- مسدودی وجوه حساب در سایر بانکها: بانک این مجوز را دارد پس از نامهنگاری وجوه شما را برای وصول طلب از بانک دیگر دریافت کند.
اظهارنامه رسمی و طبقه مشکوکالوصول
اگر بدهی بیش از 6 ماه پرداخت نشود، پرونده به طبقه “مشکوکالوصول” منتقل میشود. در این مرحله، پرونده جهت پیگیری جدیتر به شرکتهای پیمانکارِ وصول مطالبات ارجاع داده خواهد شد.
- ارسال اظهارنامه قضایی: بانک از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، یک اظهارنامه رسمی برای شما و ضامنین ارسال میکند. این آخرین اخطار پیش از شکایت است و 10 تا 15 روز مهلت برای تسویه کامل (نه فقط یک قسط) داده میشود.
اقدامات حقوقی و اجرایی (مرحله نهایی)
اگر اظهارنامه بیپاسخ بماند، بانک بسته به نوع وثیقه، یکی از دو مسیر زیر را انتخاب میکند:
مسیر اول: وامهای دارای وثیقه ملکی (اجرائیه ثبت)
بانک به جای دادگاه، مستقیماً به اداره ثبت (اجرای ثبت) مراجعه میکند:
صدور اجرائیه: ابلاغیهای برای شما میآید که ملک در رهن بانک، در آستانه توقیف است.
ارزیابی ملک: کارشناس رسمی دادگستری قیمت ملک را تعیین میکند.
مزایده: اگر بدهی تسویه نشود، ملک به مزایده گذاشته میشود. بانک طلب خود را برمیدارد و مابقی (در صورت وجود) به شما عودت داده میشود.
مسیر دوم: وامهای با ضامن معتبر (دادگاه حقوقی)
بانک علیه شما و ضامنین در دادگاه اقامه دعوا میکند:
توقیف اموال (تأمین خواسته): بانک قبل از صدور حکم، میتواند درخواست توقیف حسابها، خودرو یا اموال شما و ضامنین را بدهد تا سرمایه از دست نرود.
مسدودی کد ملی (سامانه ثنا): در صورت صدور حکم قطعی و عدم پرداخت، کد ملی شما مسدود شده و تمام حسابهای بانکی شما در کل شبکه بانکی کشور بسته میشود.
کسر از حقوق: اگر ضامن کارمند باشد، نامه کسر از حقوق برای اداره وی ارسال شده و قسط مستقیماً از حقوق او کسر میشود.
حکم جلب: در موارد خاص و تحت شرایط قانون نحوه اجرای محکومیتهای مالی، اگر مالی یافت نشود، ممکن است حکم جلب صادر شود. (هرچند بانکها در مراحل اولیه تمایلی به این کار ندارند).
جدول زمانبندی و مراحل عملیاتی نکول وام (عقب افتادن اقساط وام)
در این بخش از مقاله، جدول کاربردیِ زمانبندی اقساط و وضعیت وامهای بانکی ارائه شده است. این جدول به ما کمک میکند تا پیامدهای احتمالی و اقدامات قانونی بانک را در صورت عدم پرداخت بهموقع، پیشبینی کنیم.
| ردیف | طبقه مطالبات | بازه زمانی تأخیر در پرداخت | توضیحات فنی “رده” |
| ۱ | جاری | کمتر از 2 ماه (تا 60 روز) | اقساط در موعد مقرر یا با تأخیر جزئی پرداخت شدهاند. |
| ۲ | سررسید گذشته | بین 2 تا 6 ماه (61 تا 180 روز) | اصل و سود وام در این بازه قرار دارد و اخطارهای اولیه صادر میشود. |
| ۳ | معوق | بین 6 تا 18 ماه (181 تا 540 روز) | وام وارد مرحله پیگیری جدی و تماس با ضامنین میشود. |
| ۴ | مشکوکالوصول | بیش از 18 ماه (541 روز به بالا) | احتمال وصول بسیار پایین است و پرونده جهت اقدام قانونی به واحد حقوقی ارجاع میشود. |
- مبنای زمان: محاسبه زمان تأخیر از تاریخ سررسید نخستین قسط پرداخت نشده آغاز میشود.
بیایید 3 نکته مهم جدول بالا را به زبان سادهتر بررسی کنیم:
- سررسید گذشته: یعنی موعد پرداخت گذشته اما هنوز زمان زیادی سپری نشده است.
- معوق: یعنی پرداخت قسط “عقب افتاده” و وارد فاز هشدار شده است.
- مشکوکالوصول: یعنی بانک شک دارد که دیگر اصلاً این پول بازگردد یا خیر.
چرا علیرغم پرداخت اقساط، همچنان بدهکارید؟
طبق قانون بانک، اگر قسط شما عقب بیفتد، مبالغی که واریز میکنید اول بابت جریمه دیرکرد و سود برداشته میشود و در آخر (اگر چیزی باقی بماند) از اصل بدهی شما کم میشود. این یعنی اگر واریزی شما کم باشد، فقط جریمهها را تسویه کردهاید و اصل بدهی سر جایش باقی میماند تا دوباره در ماه بعد جریمه شود. بهترین راه برای جلوگیری از این ضرر، تسویه یکجای اقساط معوقه است تا این چرخه متوقف شود.
استمهال و تقسیط مجدد؛ امتیازاتی که بانک به مشتریان بدهکار میدهد.
البته سوءبرداشت نشود؛ این اقدام به نفع خودِ بانکها نیز هست؛ چرا که به جای سوخت شدن منابع، امید به بازگشت وجه و وصول مطالبات مجدداً زنده میشود.
استمهال (مهلت دوباره) و تقسیط مجدد، راهکارهای قانونی بانک مرکزی برای مشتریانی است که به دلیل مشکلات مالی در بازپرداخت وام دچار وقفه شدهاند اما قصد تسویه بدهی خود را دارند. با استفاده از این ابزار، بانک قرارداد قبلی را متوقف کرده و بر اساس توان مالی فعلی مشتری، جدول زمانبندی جدیدی برای پرداخت اقساط تنظیم میکند.
راهنمایی در مورد عقب افتادن اقساط وام
توصیه “رده” به شما این است که اگر به هر دلیلی بازپرداخت اقساطتان به مرحله “معوق” رسید، حتماً در اولین فرصت با بانک مذاکره کنید. تمام تلاش خود را به کار بگیرید تا موافقت بانک را برای تمدید یا استمهال وام (مهلت دوباره برای پرداخت) جلب کنید. دلایل ما برای این پیشنهاد را در ادامه به صورت شفاف مشخص کردهایم:
- توقف روند جریمه: با نهایی شدن قرارداد جدید، محاسبه جریمه دیرکرد (وجه التزام) بر روی قرارداد قبلی متوقف میشود.
- بهبود رتبه اعتباری: با انتقال بدهی از سرفصلهای معوق یا مشکوکالوصول به سرفصل جاری، مسیر دریافت تسهیلات جدید و خدمات بانکی دوباره هموار میشود.
- توقف اقدامات حقوقی: کلیه پیگیریهای قضایی، توقیف اموال یا فشار بر ضامنین با شروع قرارداد تقسیط مجدد به حالت تعلیق درمیآید.
