افزایش سرمایه شرکت ها در بورس چگونه است؟

افزایش سرمایه شرکت ها در بورس چیست؟ یکی از گیج‌کننده‌ترین پرسش‌ها برای کسانی که به‌تازگی پا به وادی بورس و معاملات سهام گذاشته‌اند این پرسش است. اگر بدانیم افزایش سرمایه دقیقاً چه چیزی است و چه انواعی دارد، می‌توانیم با چشمان باز درمورد شرکت در مجامع افزایش سرمایه تصمیم بگیریم و از فواید افزایش سرمایه‌های مناسب بهره‌مند شویم.

 

افزایش سرمایه چیست و چه مزایایی دارد؟

به‌طور کلی می‌توان گفت که وقتی شرکت نیاز به منابع مالی جدید داشته باشد می‌تواند یکی از انواع افزایش سرمایه برود و منابع مالی مورد نیازش را از این محل تأمین کند. افزایش سرمایه می‌تواند باعث شود که قیمت سهم در بازار بورس (حتی در کوتاه‌مدت) دستخوش نوسان زیادی شود. به همین دلیل هم است که این روزها بسیاری از سهامداران چشم‌بسته به دنبال سهامی می‌گردند که افزایش سرمایه داشته باشد و حتی عده‌ای با شایعه‌سازی درباره افزایش سرمایه بعضی شرکت‌ها به دنبال دستکاری قیمت سهام آن شرکت‌ها هستند!

 

انواع روش های افزایش سرمایه شرکت ها

به‌طور کلی شرکت‌های بورسی ایران از ۴ روش برای افزایش سرمایه استفاده می‌کنند:

1. از محل سود انباشته
2. از محل آورده نقدی و مطالبات حال شده سهامداران
3. از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها
4. به روش صرف سهام

در ادامه هر کدام از این روش‌ها را به تفکیک می‌خوانید. با این توضیح‌ها هم مراحل انجام این روند افزایش سرمایه شرکت ها مشخص می‌شود و هم اینکه کدام روش بهتر و کاراتر است.

بورس چیست؟

 

افزایش سرمایه از محل سود انباشته

هدف شرکت‌ها از فعالیت اقتصادی این است که سود بسازند. معمولاً شرکت‌ها بخشی از این سود سالانه را بین سهامداران تقسیم می‌کنند و بخشی را هم نزد خود و در حسابی به نام سود انباشته نگه می‌دارند. هدف از انجام این کار هم این است که شرکت از این بخش از سود سالانه برای سرمایه‌گذاری‌های جدید و توسعه کسب‌وکارش استفاده کند تا در آینده سود بیشتری عاید سهامدارانش کند. مثلاً ممکن است شرکت از محل سود سالانه اقدام به خرید ماشین‌آلات و ساختمان جدید کند یا اینکه بخواهد خط تولید جدید راه بیندازد. فروشگاهی را تصور کنید که با بخشی از سودش قفسه‌های جدید می‌خرد تا بتواند اجناس بیشتری بیاورد و در نتیجه سود بالاتری کسب کند.

وقتی شرکتی از محل سود انباشته افزایش سرمایه می‌دهد، پول جدیدی وارد شرکت نمی‌شود. سهامداران هم لازم نیست پولی بابت این نوع افزایش سرمایه پرداخت کنند

در این حالت شرکت می‌تواند افزایش سرمایه از محل سود انباشته داشته باشد. در این روش از افزایش سرمایه، تعداد سهام شرکت افزایش می‌یابد. مثلاً ۱۰۰ درصد زیاد می‌شود یا دو برابر می‌شود و قیمت تئوریک هر سهم متناسب با درصد افزایش سرمایه کاهش می‌یابد. مثلاً ۵۰ درصد کاهش می‌یابد یا نصف می‌شود.

قاعدهٔ این افزایش و کاهش هم این است که درصد مالکیت سهامداران قبل و بعد از افزایش سرمایه تغییری نمی‌کند. مثلاً اگر قبل از افزایش سرمایه از محل سود انباشته مالک ۲ درصد از شرکت بوده‌اید، بعد از افزایش سرمایه هم مالک ۲ درصد از شرکت خواهید بود. به سهم‌های جدیدی هم که در این فرایند به سهامدار تعلق می‌گیرد اصطلاحاً سهام جایزه می‌گویند.

مثال: فرض کنید صاحب ۱۰۰۰ سهم از سهام یک شرکت خیالی هستید و قیمت هر سهم ۶۰۰ تومان است (دقت کنید که ارزش روز این تعداد سهم ۶۰۰ هزار تومان است). فرض کنید شرکت ۲۰۰ درصد افزایش سرمایه از محل سود انباشته دارد. بعد از افزایش سرمایه به ازای هر سهم دو سهم جایزه به سبدتان اضافه می‌شود و به این ترتیب، تعداد سهام‌تان به عدد ۳۰۰۰ می‌رسد. اما قیمت جدید هر سهم ۲۰۰ تومان خواهد بود (دقت کنید که ارزش سهام‌تان همچنان ۶۰۰ هزار تومان است).

نکته یک: وقتی شرکتی از محل سود انباشته افزایش سرمایه می‌دهد، پول جدیدی وارد شرکت نمی‌شود. سهامداران هم لازم نیست پولی بابت این نوع افزایش سرمایه پرداخت کنند.

نکته ۲: وقتی شرکتی افزایش سرمایه از محل سود انباشته داشته باشد، قیمت تئوریک سهم متناسب با درصد افزایش سرمایه کاهش می‌یابد و ممکن است پس از بازگشایی برای خریداران جدید جذابیت بیشتری پیدا کند و در نتیجه قیمت سهم رشد کند.

نکته ۳: حرفه‌ای‌های بازار می‌دانند که رشد قیمت سهم تابعی از رشد سودآوری آن سهم است. اگر افزایش سرمایه از محل سود انباشته در جهت افزایش درآمدهای عملیاتی و رشد سودآوری باشد، این چشم‌انداز مثبت می‌تواند در بلندمدت منجر به افزایش قیمت سهم آن شرکت شود.

 

افزایش سرمایه شرکت ها از محل آورده نقدی

یکی از مرسوم‌ترین روش‌های افزایش سرمایه شرکت ها افزایش سرمایه از محل آورده نقدی است. همان‌طور که از عنوانش پیداست، در این روش شرکت از سهامداران می‌خواهد مبلغی را به عنوان سرمایه جدید در اختیار شرکت قرار بدهند. مثلا صاحبان سوپرمارکتی را در نظر بگیرید که مقداری پول از حساب شخصی‌شان برمی‌دارند و روی هم می‌گذارند تا یک یخچال جدید برای سوپرمارکت بخرند.

روال کار هم این است که بعد از انجام فرایندها و برگزاری مجمع فوق‌العاده افزایش سرمایه، متناسب با درصد افزایش سرمایه تعدادی حق تقدم به سهامداران تعلق می‌گیرد. سهامداران هم می‌توانند در صورت تمایل در یک فرصت معین به ازای هر سهم ۱۰۰ تومان به حساب شرکت واریز کنند تا حق تقدم‌شان به سهم عادی آن شرکت تبدیل شود. مبلغی که سهامداران برای تبدیل حق تقدم‌ها به سهم عادی پرداخت می‌کنند در واقع همان پول جدیدی است که وارد شرکت می‌شود. در این روش هم اگر سهامداران از تمام حق تقدم‌هایشان استفاده کنند، درصد مالکیت‌شان قبل و بعد از افزایش سرمایه تغییری نمی‌کند.

عمولاً فرایند تبدیل حق تقدم به سهم عادی طولانی است و بین ۴ تا ۶ ماه طول می‌کشد. بنابراین شرکت در افزایش سرمایه از محل آورده نقدی برای سرمایه‌گذاری‌های میان‌مدت و بلندمدت مناسب است

مثال: فرض کنید صاحب ۱۰۰۰ سهم از سهام شرکت خیالی کسب‌وکار هستید و قیمت هر سهم ۶۰۰ تومان است (دقت کنید که ارزش روز این تعداد سهم ۶۰۰ هزار تومان است). شرکت تصمیم می‌گیرد برای اجرای یک طرح توسعه سرمایه جذب کند و از محل آورده ۱۰۰ درصد افزایش سرمایه می‌دهد. در این حالت به ازای هر سهم یک حق تقدم برای سهامداران در نظر گرفته می‌شود. در نتیجه بعد از افزایش سرمایه، علاوه بر ۱۰۰۰ سهمی که از قبل داشته‌اید، ۱۰۰۰ حق تقدم هم به سبدتان اضافه خواهد شد.

اما قیمت تئوریک هر سهم و حق تقدم با استفاده از فرمول‌های زیر محاسبه می‌شود:

• قیمت جدید هر سهم = (قیمت سهم پیش از افزایش سرمایه + (A × ۱۰۰)) تقسیم بر (۱ + A)
• قیمت هر حق تقدم =  قیمت جدید هر سهم – ۱۰۰
• که در این فرمول A برابر است با درصد افزایش سرمایه تقسیم بر ۱۰۰

بنابراین قیمت تئوریک یا قیمت جدید هر سهم ۳۵۰ تومان و قیمت هر حق تقدم ۲۵۰ تومان خواهد بود. دقت کنید که در این حالت هم ارزش مجموع سهام و حق تقدم‌تان باز هم همان ۶۰۰ هزار تومان است.

نکته یک: معمولاً فرایند تبدیل حق تقدم به سهم عادی طولانی است و بین ۴ تا ۶ ماه طول می‌کشد. بنابراین شرکت در افزایش سرمایه از محل آورده نقدی برای سرمایه‌گذاری‌های میان‌مدت و بلندمدت مناسب است.

نکته ۲: در بین روش‌های افزایش سرمایه رایج در بین شرکت‌های ایرانی، فقط در روش افزایش سرمایه از محل آورده است که پول جدید وارد شرکت می‌شود.

نکته ۳: این امکان وجود دارد که حق تقدم‌هایتان را مانند سهم عادی خریدوفروش کنید. پس از برگزاری مجمع و ثبت افزایش سرمایه، یک بازه دو ماهه برای خریدوفروش حق تقدم‌ها در نظر گرفته می‌شود که سهامداران می‌توانند در این مدت حق تقدم‌هایشان را بفروشند یا اینکه حق تقدم‌های دیگری بخرند و در فرصت تعیین شده مبلغ مورد نیاز برای تبدیل حق تقدم‌ها به سهام عادی را پرداخت کنند.

 

افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها

برای درک بهتر افزایش سرمایه شرکت ها از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها باید با صورت‌های مالی شرکت‌ها و فرایندهای حساب‌داری آشنا باشید. اما اگر بخواهیم به زبان ساده بگوییم، این نوع از افزایش سرمایه عبارت است از به‌روز کردن ارزش دارایی‌های یک شرکت در دفترهای حساب‌داری. به عبارت دیگر، ممکن است شرکت سال‌ها قبل زمین یا ساختمانی را خریداری کرده باشد و اکنون ارزش ریالی آن زمین یا ساختمان تفاوت چشم‌گیری کرده باشد. در این حالت شرکت می‌تواند ارزش آن زمین یا ساختمان را با توجه به قمیت‌های امروز مجدداً ارزیابی کند و از این محل افزایش سرمایه بدهد.

حرفه‌ای‌های بازار می‌دانند که افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها هرچند ممکن است در کوتاه‌مدت اثر مثبتی بر روند قیمت سهم داشته باشد، اما به‌خودی‌خود به معنای اثرگذاری مثبت بر فرایندهای عملیاتی شرکت نیست

صاحب فروشگاهی را در نظر بگیرید که فروشگاهش را ده سال پیش خریده و اکنون می‌خواهد شخص دیگری را در فروشگاهش شریک کند. قطعاً صاحب فروشگاه قرارداد شراکت را بر اساس قیمت ده سال پیش فروشگاه منعقد نمی‌کند، بلکه اول ارزش امروز فروشگاهش را حساب می‌کند و بر اساس این ارزش‌گذاری جدید شریک جدید می‌آورد.

در روش افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها، متناسب با درصد افزایش سرمایه به سهامدارن سهام جایزه تعلق می‌گیرد. اما از آن طرف قیمت تئوریک سهم هم به همین نسبت کاهش می‌یابد. مثلاً اگر شرکتی از این محل ۳۰۰ درصد افزایش سرمایه بدهد، به ازای هر سهم ۳ سهم جایزه به سبد سهامداران اضافه می‌شود، اما قیمت تئوریک هر سهم یک چهارم خواهد شد تا ارزش ریالی تعداد سهام هر سهامدار قبل و بعد از مجمع افزایش سرمایه تغییری نکرده باشد. در این روش هم پول جدیدی وارد شرکت نمی‌شود و سهام جایزه هم مانند سهام عادی است و لازم نیست سهامداران مبلغی پرداخت کنند.

مثال: فرض کنید صاحب ۱۰۰۰ سهم از سهام شرکت خیالی کسب‌وکار هستید و قیمت هر سهم ۶۰۰ تومان است (دقت کنید که ارزش روز این تعداد سهم ۶۰۰ هزار تومان است). شرکت ۵۰۰ درصد افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها دارد. بعد از ثبت افزایش سرمایه، به ازای هر سهم ۵ سهم جایزه به شما تعلق خواهد گرفت تا تعداد سهام شما به ۶۰۰۰ سهم برسد. اما قیمت تئوریک هر سهم ۱۰۰ تومان خواهد بود (دوباره دقت کنید که ارزش روز این تعداد سهم باز هم همان ۶۰۰ هزار تومان است).

نکته یک: افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها اغلب در اقتصادهای تورمی انجام می‌شود. در ایران هم با توجه به تورم نسبتاً بالا، هر چند سال یک بار بحث تجدید ارزیابی دارایی‌ها داغ می‌شود و تعداد قابل توجهی از شرکت‌ها به سمت افزایش سرمایه از این محل می‌روند.

نکته ۲: معمولاً درصد افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها بالاست و در نتیجه قیمت تئوریک هر سهم پس از افزایش سرمایه کاهش چشم‌گیری پیدا می‌کند و اصطلاحاً سهم رقیق می‌شود. به همین دلیل ممکن است افراد بیشتری به خرید سهم تمایل نشان بدهند و در نتیجه قیمت سهم افزایش پیدا کند. اما توجه داشته باشید که همیشه این طور نیست و اصلاً ممکن است قیمت سهم پس از بازگشایی روند منفی در پیش بگیرد.

نکته ۳: حرفه‌ای‌های بازار می‌دانند که افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها هرچند ممکن است در کوتاه‌مدت اثر مثبتی بر روند قیمت سهم داشته باشد، اما به‌خودی‌خود به معنای اثرگذاری مثبت بر فرایندهای عملیاتی شرکت نیست. بنابراین برای شرکت در این نوع افزایش سرمایه‌ها با دقت و وسواس بیشتری تصمیم می‌گیرند.

 

افزایش سرمایه شرکت ها به روش صرف سهام

افزایش سرمایه شرکت ها به روش صرف سهام هم یکی دیگر از روش‌های افزایش سرمایه است که در بین شرکت‌های بورسی ایران چندان طرفدار ندارد. احتمالاً دلیلش هم این است که این روش ریزه‌کاری‌های زیادی دارد. هرچند این امکان وجود دارد که در آینده نه چندان دور، شرکت‌های ایرانی از روش صرف سهام هم برای افزایش سرمایه استفاده کنند.

اما به‌طور کلی روش کار به این صورت است که شرکت تعدادی سهام جدید را با قیمتی بالاتر از ارزش اسمی (که در ایران ۱۰۰ تومان است) در بازار به فروش می‌رساند و در عوض برای سهامداران قدیمی سهام جدید در نظر می‌گیرد. توجه کنید که در این روش این پتانسیل وجود دارد که شرکت بتواند به ازای هر سهم جدید بیشتر از مبلغ اسمی (یا همان ۱۰۰ تومان) سرمایه جذب کند.

از آنجا که روش صرف سهام در ایران مرسوم نیست، وارد جزئیات این روش از افزایش سرمایه نمی‌شویم.