انواع معافیت مالیاتی در ایران؛ راهنمای جامع برای کسب‌وکارها و افراد
با فهرست انواع معافیت‌های مالیاتی در ایران آشنا شوید.
معافیت مالیاتی یکی از ابزارهای کلیدی دولت‌ها برای حمایت از کسب‌وکارها، تشویق سرمایه‌گذاری و توسعه اقتصادی است. در ایران، این سیاست حمایتی از طریق قوانین مالیاتی، به‌ویژه قانون مالیات‌های مستقیم، به افراد حقیقی و حقوقی اجازه می‌دهد تا تحت شرایط خاصی از پرداخت بخشی یا تمام مالیات معاف شوند. این معافیت‌ها نه‌تنها به کاهش فشار مالی بر فعالان اقتصادی کمک می‌کنند، بلکه با هدف تقویت بخش‌های استراتژیک مانند کشاورزی، تولید، صادرات و فعالیت‌های دانش‌بنیان، به رشد اقتصادی و توزیع عادلانه‌تر ثروت در جامعه یاری می‌رسانند. در این مقاله، به بررسی جامع انواع معافیت‌های مالیاتی در ایران، شرایط بهره‌مندی از آن‌ها و نحوه استفاده صحیح از این فرصت‌ها میپردازیم تا فعالان اقتصادی بتوانند با آگاهی کامل از ظرفیت‌های قانونی، گامی موثر در توسعه کسب‌وکار خود بردارند.
تاریخچه و مبانی قانونی معافیت‌های مالیاتی در ایران
در ادامه به تاریخچه معافیت های مالیاتی میپردازیم:
قانون مالیات‌های مستقیم و نقش آن در معافیت‌ها
قانون مالیات‌های مستقیم، به‌عنوان یکی از پایه‌های اصلی نظام مالیاتی ایران، از زمان تصویب اولیه در سال ۱۳۴۵ و اصلاحات متعدد آن، به‌ویژه در سال‌های ۱۳۶۶، ۱۳۸۰ و ۱۳۹۴، نقش محوری در تعیین سیاست‌های مالیاتی و معافیت‌ها داشته است. این قانون با هدف تنظیم روابط مالیاتی بین دولت و مودیان، چارچوبی برای شناسایی فعالیت‌های مشمول مالیات و موارد معاف از آن فراهم کرده است. معافیت‌های مالیاتی در این قانون عمدتاً در موادی مانند ماده ۸۱ (فعالیت‌های کشاورزی)، ماده ۱۳۲ (فعالیت‌های تولیدی و معدنی)، ماده ۱۴۱ (صادرات) و ماده ۱۴۴ (جوایز علمی و مهریه) تعریف شده‌اند. این مواد با هدف حمایت از بخش‌های کلیدی اقتصاد، تشویق سرمایه‌گذاری و کاهش فشار مالی بر اقشار کم‌درآمد طراحی شده‌اند. سازمان امور مالیاتی کشور به‌عنوان نهاد ناظر، مسئولیت اجرای دقیق این قوانین و نظارت بر رعایت شرایط معافیت‌ها را بر عهده دارد.
برنامه‌های توسعه و تاثیر آن‌ها بر سیاست‌های معافیت مالیاتی
برنامه‌های توسعه پنج‌ساله ایران از دهه ۱۳۶۰ به بعد، تاثیر قابل‌توجهی بر سیاست‌گذاری معافیت‌های مالیاتی داشته‌اند. این برنامه‌ها با تمرکز بر توسعه اقتصادی، کاهش نابرابری‌های منطقه‌ای و حمایت از تولید داخلی، معافیت‌هایی را برای مناطق کمتر توسعه‌یافته، شرکت‌های دانش‌بنیان و فعالیت‌های صادراتی در نظر گرفته‌اند. به‌عنوان مثال، در برنامه پنجم توسعه (تبصره ۲ ماده ۱۱۹)، شرط برخورداری از معافیت‌های مالیاتی، ارائه اظهارنامه مالیاتی در موعد مقرر تعیین شد که به شفافیت و نظم در اجرای معافیت‌ها کمک کرد. همچنین، برنامه هفتم توسعه (مصوب ۱۴۰۳) با معرفی بندهایی مانند بند خ ماده ۲۰، مشوق‌های جدیدی برای خیرین در پروژه‌های عمرانی معرفی کرده است. این برنامه‌ها با ایجاد تعادل بین درآمدهای دولت و حمایت از بخش‌های اقتصادی، به تنظیم سیاست‌های معافیت مالیاتی کمک کرده‌اند.
تغییرات اخیر در قوانین معافیت مالیاتی (سال ۱۴۰۴ و بعد)
در سال ۱۴۰۴، تغییرات مهمی در سقف معافیت‌های مالیاتی اعمال شده است که نشان‌دهنده تلاش دولت برای تطبیق قوانین با شرایط اقتصادی و تورم است. بر اساس قانون بودجه ۱۴۰۴، سقف معافیت مالیاتی برای حقوق کارگران و کارمندان به ۲۸۸ میلیون تومان در سال (معادل ۲۴ میلیون تومان در ماه) افزایش یافته است. همچنین، مشاغل گروه سوم با درآمد سالانه کمتر از ۱۰ میلیارد تومان از پرداخت مالیات عملکرد به‌طور کامل معاف شده‌اند. مصوبه هیئت وزیران در تاریخ ۱۵ اسفند ۱۴۰۳ (شماره ۲۰۱۳۳۱) نیز کاهش معافیت مالیاتی برای کارفرمایان با حداکثر پنج کارگر را معرفی کرد تا از سوءاستفاده‌های احتمالی جلوگیری شود. علاوه بر این، معافیت‌های جدیدی برای خودروهای لوکس (تا سقف ۳.۵ میلیارد تومان) و درآمد اجاره (تا ۵۰۰ میلیون تومان در سال) تعیین شده است. این تغییرات نشان‌دهنده رویکرد دولت به حمایت هدفمند از کسب‌وکارهای کوچک و اقشار کم‌درآمد، همزمان با حفظ درآمدهای مالیاتی است.
انواع معافیت‌های مالیاتی بر اساس قانون
معافیت‌های مالیاتی در ایران بر اساس قانون مالیات‌های مستقیم و سایر مقررات مرتبط، به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند که هر یک با هدف حمایت از بخش‌های خاص اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی طراحی شده‌اند. این معافیت‌ها شامل معافیت‌های دائمی، موقت (با نرخ صفر)، معافیت‌های مبتنی بر درآمد و حقوق، معافیت‌های مرتبط با صادرات و تجارت، معافیت‌های صنایع خاص، و معافیت‌های ویژه برای اشخاص حقیقی و حقوقی هستند. در ادامه، هر یک از این دسته‌ها به‌صورت جامع بررسی می‌شوند.
معافیت‌های مالیاتی دائمی
معافیت‌های دائمی به فعالیت‌ها یا درآمدهایی تعلق می‌گیرند که به دلیل اهمیت استراتژیک یا اجتماعی، به‌صورت همیشگی از پرداخت مالیات معاف شده‌اند. این معافیت‌ها نیازی به تمدید دوره‌ای ندارند و معمولاً نیازی به ارائه اظهارنامه مالیاتی برای اثبات معافیت ندارند.
معافیت فعالیت‌های کشاورزی، دامداری و شیلات
بر اساس ماده ۸۱ قانون مالیات‌های مستقیم، درآمد حاصل از فعالیت‌های کشاورزی، دامپروری، پرورش ماهی و زنبور عسل، صیادی، نوغانداری، احیای مراتع و جنگل‌ها، باغداری و نخیلات به‌طور کامل از پرداخت مالیات معاف است. این معافیت با هدف حمایت از تولید مواد غذایی و تقویت اقتصاد روستایی اعمال می‌شود.
معافیت فعالیت‌های آموزشی و فرهنگی
مطابق ماده ۱۳۴ قانون مالیات‌های مستقیم، درآمد حاصل از تعلیم و تربیت در مدارس غیرانتفاعی (ابتدایی، راهنمایی، متوسطه، فنی و حرفه‌ای)، آموزشگاه‌های فنی و حرفه‌ای دارای مجوز، دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی غیرانتفاعی، و مهدکودک‌ها در مناطق کمتر توسعه‌یافته و روستاها از مالیات معاف است. همچنین، درآمد موسسات نگهداری معلولین ذهنی و حرکتی با مجوز مراجع ذی‌صلاح و درآمد باشگاه‌های ورزشی با مجوز سازمان تربیت بدنی (در فعالیت‌های صرفاً ورزشی) مشمول این معافیت هستند.
معافیت فعالیت‌های هنری، مطبوعاتی و انتشاراتی
بر اساس ماده ۱۳۹ قانون مالیات‌های مستقیم، فعالیت‌های انتشاراتی، مطبوعاتی، فرهنگی و هنری که با مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انجام می‌شوند، از پرداخت مالیات معاف هستند. این شامل درآمد حاصل از انتشار کتاب، نشریات دوره‌ای، و فعالیت‌های فرهنگی و هنری است که تحت نظارت سازمان امور مالیاتی قرار دارند.
معافیت موسسات خیریه، وقف و اماکن مذهبی
ماده ۱۳۹ قانون مالیات‌های مستقیم معافیت‌هایی را برای موقوفات، نذورات، هدایا و کمک‌های نقدی و غیرنقدی به اماکن مذهبی مانند آستان قدس رضوی، آستان حضرت معصومه، آستان حضرت عبدالعظیم، مساجد، حسینیه‌ها و سایر بقاع متبرکه در نظر گرفته است. همچنین، کمک‌های نقدی و غیرنقدی به سازمان هلال احمر، درآمدهای صندوق عمران موقوفات، و کمک به موسسات خیریه و انجمن‌های دارای مجوز مشمول این معافیت هستند.
معافیت جهیزیه، مهریه و جوایز علمی
طبق ماده ۱۴۴ قانون مالیات‌های مستقیم، جهیزیه و مهریه (اعم از منقول و غیرمنقول)، جوایز علمی و پژوهشی، بورسیه‌های تحصیلی، و درآمد حاصل از حقوق اختراع یا اکتشاف به مدت ۱۰ سال از مالیات معاف هستند. این معافیت‌ها با هدف تشویق نوآوری و حمایت از اقشار خاص اعمال می‌شوند.
معافیت‌های مالیاتی موقت (با نرخ صفر)
معافیت‌های موقت یا با نرخ صفر، برای دوره‌ای مشخص و با هدف تشویق سرمایه‌گذاری و توسعه اقتصادی اعمال می‌شوند. این معافیت‌ها نیازمند ارائه اظهارنامه مالیاتی و اسناد حسابداری در موعد مقرر هستند.
معافیت فعالیت‌های تولیدی و معدنی
بر اساس ماده ۱۳۲ قانون مالیات‌های مستقیم، درآمد ابرازی ناشی از فعالیت‌های تولیدی و معدنی اشخاص حقوقی غیردولتی که دارای پروانه بهره‌برداری یا قرارداد استخراج و فروش از وزارتخانه‌های ذی‌ربط هستند، از تاریخ شروع بهره‌برداری به مدت ۵ سال (و در مناطق کمتر توسعه‌یافته ۱۰ سال) با نرخ صفر مشمول مالیات است. این معافیت برای واحدهای مستقر در شهرک‌های صنعتی یا مناطق ویژه اقتصادی به ترتیب به ۷ و ۱۳ سال افزایش می‌یابد.
معافیت فعالیت‌های گردشگری و هتلداری
درآمدهای خدماتی بیمارستان‌ها، هتل‌ها و مراکز اقامتی گردشگری که از مراجع قانونی پروانه بهره‌برداری دریافت کرده‌اند، طبق ماده ۱۳۲ به مدت ۵ سال (و در مناطق کمتر توسعه‌یافته ۱۰ سال) با نرخ صفر مشمول مالیات هستند. این معافیت به توسعه زیرساخت‌های گردشگری و جذب سرمایه‌گذاری کمک می‌کند.
معافیت شرکت‌های دانش‌بنیان و نوپا
شرکت‌های دانش‌بنیان و شرکت‌های نوپا در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات که کمتر از ۳ سال از ثبت آن‌ها گذشته و شرایط خاصی (مانند سقف سرمایه ۲۵۰ میلیون تومان و درآمد سالانه کمتر از ۵۰۰ میلیون تومان در سال ۱۳۹۸) را داشته باشند، طبق آیین‌نامه حمایت از شرکت‌های نوپا از معافیت مالیاتی برخوردار می‌شوند. این معافیت‌ها برای تشویق نوآوری و فناوری اعمال می‌شوند.
معافیت فعالیت‌های تحقیقاتی و پژوهشی
درآمد حاصل از فعالیت‌های پژوهشی و تحقیقاتی مراکز دارای پروانه تحقیق از وزارتخانه‌های ذی‌صلاح، طبق ماده ۱۴۴ به مدت ۱۰ سال از مالیات معاف است. این معافیت برای حمایت از پژوهش‌های علمی و فناوری در نظر گرفته شده است.
معافیت‌های مالیاتی بر اساس درآمد و حقوق
این دسته از معافیت‌ها به درآمدهای حاصل از حقوق، دستمزد و هزینه‌های مرتبط با درمان یا بیمه اختصاص دارند.
سقف معافیت مالیاتی حقوق و دستمزد کارگران و کارمندان
بر اساس قانون بودجه ۱۴۰۴، حقوق و دستمزد ماهانه تا سقف ۲۴ میلیون تومان (معادل ۲۸۸ میلیون تومان سالانه) از پرداخت مالیات معاف است. این سقف برای حمایت از اقشار متوسط و کم‌درآمد تنظیم شده و هر ساله با توجه به تورم به‌روزرسانی می‌شود.
معافیت مالیاتی حقوق در مناطق کمتر توسعه‌یافته
طبق ماده ۲۲ قانون مالیات‌های مستقیم، ۵۰ درصد مالیات حقوق کارکنان شاغل در مناطق کمتر توسعه‌یافته (بر اساس فهرست سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی) بخشیده می‌شود تا اشتغال در این مناطق تشویق شود.
معافیت هزینه‌های درمانی و بیمه عمر
بر اساس ماده ۱۳۷ قانون مالیات‌های مستقیم، هزینه‌های درمانی پرداختی برای معالجه مودی، همسر، فرزندان، والدین، یا سایر افراد تحت تکفل، به شرط تأیید پزشک یا موسسه درمانی مقیم ایران، از درآمد مشمول مالیات کسر می‌شود. همچنین، حق بیمه پرداختی برای بیمه عمر و درمانی از درآمد مشمول مالیات مودی کسر می‌گردد. هزینه‌های مراقبت و توانبخشی معلولان و بیماران صعب‌العلاج نیز مشمول این معافیت هستند.
معافیت‌های مالیاتی بر اساس صادرات و تجارت
این معافیت‌ها برای تشویق تجارت خارجی و افزایش درآمدهای غیرنفتی طراحی شده‌اند.
معافیت صادرات کالاهای غیرنفتی و خدمات
طبق ماده ۱۴۱ قانون مالیات‌های مستقیم، ۱۰۰ درصد درآمد حاصل از صادرات کالاهای غیرنفتی و خدمات، و ۲۰ درصد درآمد حاصل از صادرات مواد خام و کالاهای واسطه‌ای نیمه‌خام، با نرخ صفر مشمول مالیات هستند. این معافیت برای تقویت صادرات غیرنفتی و کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی اعمال می‌شود.
معافیت ترانزیت کالا و فعالیت‌های گمرکی
درآمد حاصل از صادرات کالاهایی که به‌صورت ترانزیت وارد ایران شده و بدون تغییر یا با انجام کاری جزئی صادر می‌شوند، طبق تبصره ۱ ماده ۱۴۱ با نرخ صفر مشمول مالیات است.
معافیت فعالیت‌های اقتصادی در مناطق آزاد تجاری-صنعتی
اشخاص حقیقی و حقوقی فعال در مناطق آزاد تجاری-صنعتی (مانند ماکو، قشم، اروند) از تاریخ بهره‌برداری مندرج در مجوز به مدت ۱۵ سال از پرداخت مالیات بر درآمد و دارایی معاف هستند. پس از این دوره، مالیات آن‌ها طبق مقررات مصوب هیئت وزیران محاسبه می‌شود.
معافیت‌های مالیاتی برای صنایع خاص
این معافیت‌ها برای حمایت از صنایع خاص با اهمیت فرهنگی یا اقتصادی طراحی شده‌اند.
معافیت صنایع دستی و فرش دستباف
بر اساس ماده ۱۴۲ قانون مالیات‌های مستقیم، درآمد کارگاه‌های فرش دستباف، صنایع دستی، و شرکت‌های تعاونی و اتحادیه‌های تولیدی مرتبط از مالیات معاف است. این معافیت برای حفظ میراث فرهنگی و حمایت از تولید داخلی اعمال می‌شود.
معافیت شرکت‌های تعاونی و اتحادیه‌ها
طبق ماده ۱۳۳ قانون مالیات‌های مستقیم، درآمد شرکت‌های تعاونی روستایی، عشایری، کشاورزی، صیادان، کارگری، کارمندی، دانشجویی و دانش‌آموزی، و اتحادیه‌های آن‌ها به‌طور کامل از مالیات معاف است. همچنین، نقل و انتقال واحدهای مسکونی توسط شرکت‌های تعاونی مسکن به اعضا (ماده ۶۵) و حق تمبر سهام این شرکت‌ها (ماده ۴۸) مشمول معافیت هستند.
معافیت تامین مالی پروژه‌ها و سرمایه‌گذاری
طبق ماده ۱۳۸ مکرر قانون مالیات‌های مستقیم، اشخاصی که آورده نقدی برای تأمین مالی پروژه‌ها یا سرمایه در گردش بنگاه‌های تولیدی در قالب عقود مشارکتی فراهم کنند، معادل حداقل سود مورد انتظار مصوب شورای پول و اعتبار از مالیات معاف می‌شوند. سود پرداختی نیز به‌عنوان هزینه قابل قبول مالیاتی برای پرداخت‌کننده محسوب می‌شود.
معافیت‌های مالیاتی برای اشخاص حقوقی و حقیقی
این معافیت‌ها برای گروه‌های خاصی از مودیان مالیاتی در نظر گرفته شده‌اند.
معافیت اشخاص حقیقی (مشاغل کوچک و افراد خاص)
مشاغل گروه سوم با درآمد سالانه کمتر از ۱۰ میلیارد تومان در سال ۱۴۰۴، طبق قانون بودجه، از مالیات عملکرد معاف هستند. همچنین، اشخاص حقیقی که در زمینه‌های کشاورزی، اختراع، یا فعالیت‌های خیریه فعالیت می‌کنند، از معافیت‌های دائمی برخوردارند.
معافیت اشخاص حقوقی (شرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی)
اشخاص حقوقی فعال در مناطق آزاد، شرکت‌های دانش‌بنیان، و شرکت‌های تولیدی و معدنی با پروانه بهره‌برداری از معافیت‌های موقت یا دائمی برخوردارند. همچنین، شرکت‌هایی که در بورس‌های داخلی یا خارجی پذیرفته شده‌اند، طبق ماده ۱۴۳، از ۵ تا ۱۰ درصد معافیت مالیاتی برخوردار می‌شوند، مشروط به داشتن حداقل ۲۰ درصد سهام شناور آزاد.
قانون مالیات بر سوداگری و سفته بازی در مسکن، خودرو، طلا و ارز
شرایط عمومی و خاص برای برخورداری از معافیت‌های مالیاتی
بهره‌مندی از معافیت‌های مالیاتی در ایران مستلزم رعایت شرایط عمومی و خاص تعیین‌شده توسط قانون مالیات‌های مستقیم و سایر مقررات مرتبط است. این شرایط برای اطمینان از شفافیت، جلوگیری از سوءاستفاده و حمایت هدفمند از فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی طراحی شده‌اند. در ادامه، شرایط عمومی و خاص برای استفاده از معافیت‌های مالیاتی به‌صورت جامع بررسی می‌شوند.
الزامات تسلیم اظهارنامه مالیاتی و اسناد حسابداری
یکی از مهم‌ترین شرایط عمومی برای برخورداری از اکثر معافیت‌های مالیاتی، تسلیم به‌موقع اظهارنامه مالیاتی و ارائه اسناد و مدارک حسابداری است. بر اساس تبصره ۲ ماده ۱۱۹ قانون برنامه پنجم توسعه و ماده ۱۳۲ قانون مالیات‌های مستقیم، اشخاص حقیقی و حقوقی که قصد استفاده از معافیت‌های مالیاتی (به‌ویژه معافیت‌های موقت با نرخ صفر) را دارند، باید اظهارنامه مالیاتی خود را در موعد مقرر (معمولاً تا پایان تیرماه سال بعد برای اشخاص حقیقی و تا پایان چهارمین ماه پس از سال مالی برای اشخاص حقوقی) به سازمان امور مالیاتی کشور ارائه کنند. این اظهارنامه باید شامل اطلاعات دقیق درآمدها، هزینه‌ها، ترازنامه و حساب سود و زیان باشد. عدم ارائه اظهارنامه در موعد مقرر منجر به لغو معافیت و حتی اعمال جریمه مالیاتی می‌شود. برای معافیت‌های دائمی مانند فعالیت‌های کشاورزی یا خیریه، ارائه اظهارنامه ممکن است الزامی نباشد، اما نظارت سازمان امور مالیاتی همچنان اعمال می‌شود.
شرایط جغرافیایی: مناطق کمتر توسعه‌یافته و شهرک‌های صنعتی
موقعیت جغرافیایی واحدهای اقتصادی نقش مهمی در تعیین مدت و میزان معافیت‌های مالیاتی دارد. طبق ماده ۱۳۲ قانون مالیات‌های مستقیم، واحدهای تولیدی، معدنی و خدماتی (مانند بیمارستان‌ها و هتل‌ها) که در مناطق کمتر توسعه‌یافته فعالیت می‌کنند، از معافیت مالیاتی با نرخ صفر به مدت ۱۰ سال برخوردار می‌شوند، در حالی که این مدت برای مناطق معمولی ۵ سال است. در شهرک‌های صنعتی یا مناطق ویژه اقتصادی، این مدت به ترتیب به ۷ و ۱۳ سال افزایش می‌یابد. فهرست مناطق کمتر توسعه‌یافته توسط سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور تعیین می‌شود. همچنین، فعالیت‌های اقتصادی در مناطق آزاد تجاری-صنعتی (مانند قشم، ماکو و اروند) طبق قانون مناطق آزاد، به مدت ۱۵ سال از پرداخت مالیات بر درآمد و دارایی معاف هستند، مشروط بر اینکه مجوز بهره‌برداری معتبر داشته باشند.
شرایط اشتغال‌زایی و افزایش نیروی کار
برخی معافیت‌های مالیاتی به افزایش اشتغال وابسته هستند. طبق بند ب ماده ۱۳۲ قانون مالیات‌های مستقیم، واحدهای تولیدی و خدماتی با بیش از ۵۰ نیروی کار شاغل که هر سال حداقل ۵۰ درصد نیروی کار خود را نسبت به سال قبل افزایش دهند، به ازای هر سال افزایش اشتغال، یک سال معافیت اضافی دریافت می‌کنند. این افزایش باید توسط وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی تأیید شده و با ارائه فهرست بیمه تأمین اجتماعی کارکنان اثبات شود. در صورت کاهش نیروی کار در سال‌های بعدی، معافیت‌های استفاده‌شده لغو شده و مالیات متعلق مطالبه می‌شود. نکته مهم این است که بازنشستگی، بازخرید یا استعفای کارکنان به‌عنوان کاهش نیروی کار محسوب نمی‌شود.
نظارت سازمان امور مالیاتی و تأیید مراجع ذی‌صلاح
تمامی معافیت‌های مالیاتی تحت نظارت سازمان امور مالیاتی کشور اعمال می‌شوند. این سازمان وظیفه بررسی اظهارنامه‌ها، اسناد حسابداری و مدارک مرتبط را بر عهده دارد تا از صحت ادعای معافیت اطمینان حاصل کند. برای برخی معافیت‌ها، مانند فعالیت‌های آموزشی، پژوهشی یا فرهنگی، دریافت مجوز از مراجع ذی‌صلاح (مانند وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت علوم، یا سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای) الزامی است. به‌عنوان مثال، موسسات خیریه و اماکن مذهبی باید تحت نظارت سازمان اوقاف یا مراجع مربوطه فعالیت کنند تا از معافیت‌های ماده ۱۳۹ برخوردار شوند. همچنین، شرکت‌های دانش‌بنیان باید از معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری تأییدیه دریافت کنند.
محدودیت‌ها و موارد استثنا (مانند عدم توزیع سود یا حداقل سرمایه)
برخی معافیت‌های مالیاتی با محدودیت‌های خاصی همراه هستند. به‌عنوان مثال، شرکت‌های نوپا در حوزه فناوری اطلاعات طبق آیین‌نامه حمایت از شرکت‌های نوپا، برای برخورداری از معافیت باید شرایط زیر را داشته باشند:
-
حداکثر سرمایه ثبتی کمتر از ۲۵۰ میلیون تومان (در سال ۱۳۹۸، قابل تعدیل با نرخ تورم).
-
درآمد سالانه کمتر از ۵۰۰ میلیون تومان.
-
عدم توزیع سود و تخصیص آن به افزایش سرمایه شرکت.
-
دریافتی ماهانه مؤسسان کمتر از سه برابر حداقل حقوق و دستمزد سالیانه کارگران مشمول قانون کار.
همچنین، طبق ماده ۱۳۸ مکرر قانون مالیات‌های مستقیم، اشخاصی که آورده نقدی برای تأمین مالی پروژه‌ها فراهم می‌کنند، تا دو سال نمی‌توانند این آورده را از بنگاه تولیدی خارج کنند؛ در غیر این صورت، معافیت لغو شده و مالیات سال خروج مطالبه می‌شود. برای معافیت‌های خیریه‌ای، حداقل ۱۰ درصد خدمات باید به افراد معرفی‌شده توسط سازمان بهزیستی به‌صورت رایگان ارائه شود.
سوالات متداول درباره معافیت‌های مالیاتی
در این بخش، به سوالات رایج درباره معافیت‌های مالیاتی در ایران پاسخ داده شده است تا ابهامات مودیان مالیاتی برطرف شود و اطلاعات کاربردی برای استفاده از این معافیت‌ها ارائه گردد. این سوالات بر اساس قوانین مالیات‌های مستقیم و مقررات مرتبط در سال ۱۴۰۴ تنظیم شده‌اند.
۱. معافیت مالیاتی چیست و چه تفاوتی با نرخ صفر مالیاتی دارد؟
معافیت مالیاتی به معنای عدم پرداخت مالیات برای برخی درآمدها یا فعالیت‌های خاص به‌صورت دائمی یا موقت است. معافیت‌های دائمی (مانند معافیت کشاورزی) نیازی به ارائه اظهارنامه ندارند، در حالی که معافیت با نرخ صفر (مانند فعالیت‌های تولیدی) موقت بوده و نیازمند تسلیم اظهارنامه مالیاتی در موعد مقرر است. نرخ صفر مالیاتی به معنای محاسبه مالیات صفر برای درآمدهای مشمول است، اما همچنان تحت نظارت سازمان امور مالیاتی قرار دارد.
۲. چه کسانی می‌توانند از معافیت‌های مالیاتی استفاده کنند؟
اشخاص حقیقی و حقوقی که در فعالیت‌های خاصی مانند کشاورزی، صنایع دستی، صادرات غیرنفتی، فعالیت‌های آموزشی و فرهنگی، یا تولید در مناطق کمتر توسعه‌یافته مشغول هستند، می‌توانند از معافیت‌های مالیاتی بهره‌مند شوند. همچنین، حقوق‌بگیران با درآمد سالانه تا ۲۸۸ میلیون تومان (در سال ۱۴۰۴) و مشاغل گروه سوم با درآمد کمتر از ۱۰ میلیارد تومان مشمول معافیت هستند. شرط اصلی برای اکثر معافیت‌ها، ارائه اظهارنامه مالیاتی و داشتن مجوزهای لازم است.
۳. آیا برای برخورداری از معافیت مالیاتی باید اظهارنامه ارائه داد؟
بله، برای اکثر معافیت‌های موقت (مانند معافیت‌های تولیدی، معدنی و گردشگری طبق ماده ۱۳۲)، ارائه اظهارنامه مالیاتی در موعد مقرر (تا پایان تیرماه برای اشخاص حقیقی و چهارمین ماه پس از سال مالی برای اشخاص حقوقی) الزامی است. با این حال، معافیت‌های دائمی مانند فعالیت‌های کشاورزی یا خیریه ممکن است نیازی به اظهارنامه نداشته باشند، اما همچنان تحت نظارت سازمان امور مالیاتی هستند.
۴. سقف معافیت مالیاتی حقوق در سال ۱۴۰۴ چقدر است؟
بر اساس قانون بودجه ۱۴۰۴، حقوق و دستمزد ماهانه تا سقف ۲۴ میلیون تومان (معادل ۲۸۸ میلیون تومان سالانه) از پرداخت مالیات معاف است. این سقف برای حمایت از اقشار متوسط و کم‌درآمد تعیین شده و هر ساله با توجه به نرخ تورم به‌روزرسانی می‌شود.
۵. چه فعالیت‌هایی در مناطق کمتر توسعه‌یافته مشمول معافیت مالیاتی می‌شوند؟
فعالیت‌های تولیدی، معدنی، و خدماتی (مانند بیمارستان‌ها و هتل‌ها) در مناطق کمتر توسعه‌یافته طبق ماده ۱۳۲ قانون مالیات‌های مستقیم به مدت ۱۰ سال با نرخ صفر مشمول مالیات هستند. در شهرک‌های صنعتی یا مناطق ویژه اقتصادی این مناطق، این مدت به ۱۳ سال افزایش می‌یابد. همچنین، ۵۰ درصد مالیات حقوق کارکنان شاغل در این مناطق بخشوده می‌شود (ماده ۲۲).
۶. آیا شرکت‌های دانش‌بنیان از مالیات معاف هستند؟
بله، شرکت‌های دانش‌بنیان که از معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری تأییدیه دریافت کرده‌اند، طبق ماده ۳ قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، از معافیت‌های مالیاتی برخوردارند. این معافیت‌ها معمولاً برای فعالیت‌های تحقیقاتی و تولیدی تا ۱۵ سال اعمال می‌شود، مشروط بر ارائه اظهارنامه و مدارک لازم.
۷. آیا معافیت مالیاتی برای همه مشاغل اعمال می‌شود؟
خیر، معافیت‌های مالیاتی تنها برای فعالیت‌ها و گروه‌های خاص تعیین‌شده در قانون (مانند کشاورزی، صنایع دستی، صادرات، یا فعالیت‌های خیریه) اعمال می‌شود. گسترده شدن معافیت‌ها می‌تواند به کاهش درآمد دولت و افزایش فشار بر سایر مودیان منجر شود. بنابراین، معافیت‌ها به‌صورت هدفمند برای حمایت از بخش‌های استراتژیک اقتصادی و اجتماعی ارائه می‌شوند.
۸. چه مدارکی برای استفاده از معافیت‌های مالیاتی مورد نیاز است؟
بسته به نوع معافیت، مدارک مورد نیاز شامل موارد زیر است:
-
اظهارنامه مالیاتی با اطلاعات دقیق درآمدها و هزینه‌ها.
-
پروانه بهره‌برداری یا مجوز از وزارتخانه‌های مربوطه (مانند وزارت صنعت، معدن و تجارت یا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی).
-
فهرست بیمه تأمین اجتماعی برای اثبات افزایش نیروی کار (در صورت لزوم).
-
تأییدیه مراجع ذی‌صلاح مانند سازمان اوقاف برای خیریه‌ها یا معاونت علمی برای شرکت‌های دانش‌بنیان.
۹. آیا هزینه‌های درمانی و بیمه عمر از مالیات معاف هستند؟
بله، طبق ماده ۱۳۷ قانون مالیات‌های مستقیم، هزینه‌های درمانی پرداختی برای معالجه مودی، همسر، فرزندان، والدین، یا افراد تحت تکفل، و همچنین حق بیمه پرداختی برای بیمه عمر و درمانی، از درآمد مشمول مالیات کسر می‌شود. این معافیت برای بیماران صعب‌العلاج و معلولان شامل هزینه‌های مراقبت و توانبخشی نیز می‌شود، مشروط بر تأیید پزشک یا موسسه درمانی مقیم ایران.
۱۰. چه اتفاقی می‌افتد اگر شرایط معافیت مالیاتی رعایت نشود؟
در صورت عدم رعایت شرایط (مانند عدم ارائه اظهارنامه، کاهش نیروی کار در واحدهای تولیدی، یا خروج زودهنگام آورده نقدی)، معافیت لغو شده و مالیات متعلق به همراه جریمه مطالبه می‌شود. به‌عنوان مثال، اگر واحدی که از معافیت ماده ۱۳۲ استفاده کرده، نیروی کار خود را کاهش دهد، مالیات سال کاهش مطالبه خواهد شد.
۱۱. آیا معافیت مالیاتی در مناطق آزاد تجاری-صنعتی دائمی است؟
خیر، طبق قانون مناطق آزاد، فعالیت‌های اقتصادی در این مناطق (مانند قشم، ماکو، اروند) به مدت ۱۵ سال از مالیات بر درآمد و دارایی معاف هستند. پس از این دوره، مالیات طبق مقررات مصوب هیئت وزیران محاسبه می‌شود.
۱۲. چگونه می‌توان از معافیت مالیاتی صادرات استفاده کرد؟
طبق ماده ۱۴۱ قانون مالیات‌های مستقیم، ۱۰۰ درصد درآمد حاصل از صادرات کالاهای غیرنفتی و خدمات، و ۲۰ درصد درآمد صادرات مواد خام، با نرخ صفر مشمول مالیات است. برای استفاده از این معافیت، باید اظهارنامه مالیاتی ارائه شود و اسناد صادرات (مانند پروانه گمرکی) به سازمان امور مالیاتی تسلیم گردد.
۱۳. آیا آموزشگاه‌ها و کسب‌وکارهای آنلاین از مالیات معاف هستند؟
آموزشگاه‌هایی که مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی یا سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای دارند، طبق ماده ۱۳۴ از مالیات معاف هستند. با این حال، کسب‌وکارهای آنلاین تنها در صورتی معاف می‌شوند که فعالیت آن‌ها آموزشی یا پژوهشی باشد و شرایط لازم را داشته باشند.
۱۴. آیا معافیت مالیاتی می‌تواند منجر به سوءاستفاده شود؟
بله، در برخی موارد، مانند معافیت‌های مناطق آزاد یا فعالیت‌های فرهنگی، گزارش‌هایی از سوءاستفاده و فرار مالیاتی وجود داشته است. سازمان امور مالیاتی با نظارت دقیق و بررسی اسناد، تلاش می‌کند این موارد را کاهش دهد. مودیان باید از ارائه اطلاعات نادرست یا جعل مدارک خودداری کنند، زیرا این اقدامات منجر به جریمه‌های سنگین و لغو معافیت‌ها می‌شود.
